عمارت شمس العماره

در قلب پایتخت ایران تهران و در مجموعه تاریخی بی بدیل کاخ گلستان بنایی سر به فلک کشیده خودنمایی می کند که نه تنها به لحاظ معماری و زیبایی بلکه به دلیل جایگاه تاریخی و فرهنگی اش اهمیت ویژه ای دارد. عمارت شمس العماره به معنای «خورشید عمارت ها» در زمان خود بلندترین سازه تهران و نمادی از آغاز دوران مدرنیته و تأثیرپذیری از معماری اروپایی در ایران قاجار بود. این بنای باشکوه که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد شاهکار تلفیق هنر اصیل ایرانی با عناصر نوین غربی است و پنجره ای رو به تحولات اجتماعی و معماری آن دوره می گشاید. بسیاری از بازدیدکنندگان از تهران و علاقه مندان به تاریخ و هنر ایران با پرسش هایی درباره پیشینه سبک معماری بخش های مختلف ساعت مشهور و نحوه دسترسی به این اثر ارزشمند مواجه هستند. این مقاله به منظور پاسخگویی جامع به این نیازها و ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی برای شناخت بهتر عمارت شمس العماره تدوین شده است. با مطالعه این راهنما درک عمیق تری از این شاهکار معماری قاجار و اهمیت آن در تاریخ تهران پیدا خواهید کرد و برای بازدید از آن آمادگی کامل خواهید داشت.

تاریخچه شمس العماره

عمارت شمس العماره یکی از مهم ترین بناهای مجموعه کاخ گلستان در تهران است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. ایده ساخت این بنا در ذهن شاه قاجار پیش از اولین سفرش به فرنگستان با دیدن تصاویر بناهای بلند اروپایی شکل گرفت. او تمایل داشت در پایتخت خود تهران بنایی مرتفع داشته باشد که بتواند از بالای آن منظره شهر و چشم انداز اطراف را تماشا کند و عظمت دارالخلافه را به مهمانان خارجی نشان دهد. همچنین برخی منابع الهام گرفتن از عمارت عالی قاپو در اصفهان را نیز در تصمیم شاه مؤثر دانسته اند.

ناصرالدین شاه ساخت این عمارت را در سال ۱۲۴۴ شمسی (۱۲۸۲ قمری) به دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک خزانه دار و رئیس ضرابخانه دربار و مسئول امور معماری سپرد. طراحی نقشه عمارت توسط معیرالممالک و با کمک اساتید معماری آن زمان آغاز شد و ساخت آن به استاد علی محمد کاشی یکی از برجسته ترین معماران عصر قاجار سپرده شد. ساخت و تجهیز این بنای عظیم تنها دو سال به طول انجامید و در سال ۱۲۴۶ شمسی (۱۲۸۴ قمری) با هزینه ای بالغ بر ۴۰ هزار تومان به پایان رسید. عمارت شمس العماره در زمان افتتاح بلندترین ساختمان تهران محسوب می شد و پیش از احداث سردر باغ ملی به عنوان نماد پایتخت شناخته می شد. این بنا نه تنها به دلیل ارتفاع بی سابقه اش بلکه به خاطر سبک معماری تلفیقی و نوآوری های سازه ای نقطه عطفی در تاریخ معماری ایران به شمار می رود.

معماری شمس العماره

معماری عمارت شمس العماره نمونه ای برجسته از تلفیق سبک های سنتی ایرانی و اروپایی در دوران قاجار است که آغازگر «سبک تهران» در معماری محسوب می شود. این بنا با الهام از بناهای مرتفع غربی و ترکیب آن با عناصر معماری ایرانی طراحی شده است. عمارت دارای دو برج هم شکل در دو طرف است که به نمای ساختمان تقارن بخشیده اند. ارتفاع کلی بنا حدود ۳۵ متر است و از پنج طبقه تشکیل شده است. در ساخت این عمارت برخلاف بناهای سنتی پیشین از ستون های چدنی و تیرآهن در سازه استفاده شده است که شمس العماره را به یکی از اولین ساختمان هایی با اسکلت فلزی در ایران تبدیل می کند. این نوآوری سازه ای امکان ساخت بنایی با این ارتفاع را در آن زمان فراهم آورد.

سبک

سبک معماری شمس العماره را می توان تلفیقی یا التقاطی دانست. این سبک که در دوره قاجار و به خصوص در عصر ناصری رایج شد نتیجه آشنایی با معماری غربی و تمایل به استفاده از عناصر آن در کنار حفظ اصول و تزیینات سنتی ایرانی بود. در شمس العماره ارتفاع و نمای قرینه با دو برج بلند یادآور بناهای اروپایی است در حالی که تزیینات داخلی و خارجی از کاشی کاری هفت رنگ آینه کاری گچبری و نقاشی های دیواری کاملاً ریشه در هنر ایرانی دارند. استفاده از شیروانی برای پوشش سقف ها و خرپا برای استحکام بخشیدن به سازه نیز از ویژگی های این سبک تلفیقی است که امکان ساخت طبقات متعدد را فراهم می کرد.

فضاها

عمارت شمس العماره در پنج طبقه طراحی شده و هر طبقه دارای فضاهای مشخصی است. طبقه همکف شامل بخش ورودی و فضاهایی است که امروزه به موزه تبدیل شده است. طبقه اول مهم ترین بخش عمارت از نظر پذیرایی و تشریفات بوده و شامل ایوان و تالار شاه نشین است. تالار شاه نشین با آینه کاری های بی نظیر و چشم نواز تزیین شده و در دو طرف آن اتاق های گوشواره قرار دارند که برای پذیرایی از مهمانان ویژه استفاده می شدند. طبقات بالاتر شامل اتاق های کوچک تر با تزیینات متنوع آینه کاری نقاشی و پنجره های مشبک چوبی هستند. این طبقات مرتفع امکان تماشای چشم انداز وسیعی از شهر تهران را فراهم می کردند و به عنوان محلی برای استراحت و تفریح شاه و درباریان مورد استفاده قرار می گرفتند. پلکان های ارتباطی بین طبقات با ارتفاع حدود ۴۰ تا ۴۵ سانتی متر دسترسی به طبقات بالاتر را کمی دشوار می کرد.

تزئینات

تزیینات عمارت شمس العماره اوج هنر تزیینی دوره قاجار را به نمایش می گذارد و ترکیبی خیره کننده از تکنیک های مختلف است. نمای بیرونی ساختمان به ویژه در طبقه همکف و ایوان ها با کاشی کاری هفت رنگ قاجاری مزین شده است. این کاشی ها اغلب شامل نقوش گیاهی هندسی و تصاویری از طبیعت حیوانات و حتی صحنه هایی با الهام از معماری و فرهنگ اروپایی هستند که با سبک و اجرای ایرانی خلق شده اند. ازاره های مرمرین در طبقه همکف با نقش برجسته های گیاهی و حیوانی نیز زیبایی خاصی به بنا بخشیده اند. داخل عمارت به خصوص در تالار شاه نشین و اتاق های گوشواره هنر آینه کاری به کار رفته است. قطعات کوچک آینه با ظرافت و دقت کنار هم قرار گرفته اند تا طرح های پیچیده و درخشانی را ایجاد کنند که نور را منعکس کرده و فضا را بزرگتر و مجلل تر نشان می دهند. گچبری ها و نقاشی های دیواری با رنگ های شاد و طرح های متنوع نیز از دیگر عناصر تزیینی هستند که در بخش های مختلف عمارت دیده می شوند و شکوه و زیبایی آن را تکمیل می کنند.

پلان عمارت شمس العماره

پلان عمارت شمس العماره با توجه به ارتفاع و تعداد طبقات آن در زمان ساخت منحصر به فرد بود. این بنا به شکل دو برج قرینه در دو طرف و یک بخش مرکزی شامل ایوان و تالار اصلی طراحی شده است. در طبقه همکف فضاهای ورودی و دسترسی به پلکان قرار دارند. طبقه اول شامل تالار اصلی شاه نشین با ایوان رو به حیاط و اتاق های جانبی (گوشواره) در دو طرف است. طبقات بالایی شامل اتاق های کوچک تر و فضاهای ارتباطی هستند که با استفاده از پلکان های داخلی به یکدیگر متصل می شوند. ویژگی اصلی پلان چیدمان فضاها به صورت عمودی در پنج طبقه است که امکان استفاده حداکثری از ارتفاع را فراهم می کرد. پنجره های مشبک چوبی در نما نیز علاوه بر زیبایی به تهویه و نورگیری فضاهای داخلی کمک می کردند.

بخش های دیدنی و چشم نواز عمارت شمس العماره

عمارت شمس العماره سرشار از جزئیات دیدنی و جذاب است که هر بازدیدکننده ای را مجذوب خود می کند. مهم ترین بخش دیدنی در حال حاضر طبقه همکف است که به موزه تبدیل شده و امکان بازدید عمومی از آن فراهم است. در این طبقه می توان از نزدیک هنر کاشی کاری هفت رنگ قاجاری و ازاره های مرمرین را مشاهده کرد. تالار شاه نشین در طبقه اول با وجود اینکه همیشه برای بازدید عمومی باز نیست با آینه کاری های خیره کننده و طرح های پیچیده خود یکی از شاهکارهای هنر تزیینی در ایران محسوب می شود. نمای بیرونی عمارت با دو برج بلند ایوان ها و پنجره های مشبک چوبی از فاصله دور نیز بسیار چشم نواز است. ساعت بزرگ بر فراز عمارت نیز یکی از نمادهای اصلی آن است که داستان های زیادی پیرامون آن وجود دارد. حتی پلکان های داخلی با ارتفاع بلندشان بخشی از تجربه بازدید از این بنای تاریخی هستند.

ساعت شمس العماره

ساعت شمس العماره یکی از شناخته شده ترین بخش های این عمارت و یکی از مشهورترین ساعت های تاریخی ایران است. این ساعت دوطرفه بر بلندای عمارت نصب شده بود و در زمان خود اولین ساعت عمومی تهران محسوب می شد که صدای زنگ ناقوس آن در بخش وسیعی از شهر شنیده می شد. ناصرالدین شاه که علاقه زیادی به ساعت داشت و در سفرهایش به اروپا ساعت های زیادی را به ایران می آورد این ساعت را به عنوان هدیه از ملکه ویکتوریا در اولین سفر فرنگ خود در سال ۱۲۵۲ شمسی دریافت کرد.

صدای بلند ناقوس ساعت در ابتدا برای آگاه کردن مردم از زمان بسیار مفید بود اما به تدریج باعث آزار و سلب آرامش کاخ نشینان و مردم اطراف شد. به همین دلیل ناصرالدین شاه دستور داد صدای آن را کاهش دهند. متأسفانه دستکاری های انجام شده توسط افراد ناوارد منجر به خاموش شدن کامل صدای زنگ ساعت شد. اگرچه ساعت همچنان کار می کرد و زمان را نشان می داد اما ناقوس آن برای دهه ها خاموش ماند. در پایان دوره قاجار و با آغاز سلطنت پهلوی اول در سال ۱۳۰۴ شمسی ساعت از حرکت باز ایستاد و عقربه های آن روی ساعت ۶ و ۱۰ دقیقه متوقف شدند.

این توقف بیش از ۹۰ سال ادامه داشت تا اینکه در سال های اخیر تلاش هایی برای تعمیر و راه اندازی مجدد آن صورت گرفت. پس از چندین مرحله تعمیر در سال های ۱۳۸۹ ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ که به صورت موقت ساعت را فعال کردند سرانجام در فروردین ماه ۱۴۰۰ با همت شهرداری منطقه و تخصص استاد محمد ساعتچی ساعت تاریخی شمس العماره دوباره به صدا درآمد. این ساعت نه تنها یک وسیله زمان نما بلکه نمادی از تاریخ تهران و دستخوش تغییرات قرار گرفتن آن است و داستان های فراوانی در فرهنگ عامه پیرامون آن و خاموشی و بیداری اش نقل می شود.

موزه شمس العماره

در حال حاضر طبقه همکف عمارت شمس العماره به موزه ای اختصاص داده شده است که امکان بازدید عمومی از آن فراهم است. این موزه فرصتی را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند تا با تاریخچه کاخ گلستان و عمارت شمس العماره و رویدادهایی که در این مکان ها رخ داده اند آشنا شوند. در موزه شمس العماره اشیاء و اسناد تاریخی مربوط به دوره قاجار و پهلوی به نمایش گذاشته شده اند. از جمله این اشیاء می توان به عکس های قدیمی از کاخ گلستان مراسم ها و تشریفات درباری که در این مکان برگزار می شدند و همچنین اسناد و مکاتبات تاریخی اشاره کرد. بازدید از این موزه به درک بهتر فضای تاریخی و فرهنگی عمارت در دوران اوج خود کمک می کند و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار علاقه مندان به تاریخ و هنر قرار می دهد. این موزه با نمایش گوشه ای از گذشته پربار این عمارت اهمیت آن را به عنوان یک اثر ملی و جهانی برجسته می سازد.

مسیر دسترسی به شمس العماره

عمارت شمس العماره در مجموعه کاخ گلستان واقع در قلب تهران قدیم و در منطقه ۱۲ شهرداری قرار دارد. این موقعیت مکانی دسترسی به عمارت را از نقاط مختلف شهر با استفاده از وسایل نقلیه عمومی تسهیل کرده است. با توجه به قرارگیری کاخ گلستان در محدوده بازار تهران و وجود خیابان های سنگ فرش شده در اطراف آن (مانند خیابان داور سبزه میدان باب همایون) تردد وسایل نقلیه شخصی در نزدیکی ورودی اصلی کاخ محدود یا ممنوع است. بنابراین بهترین و راحت ترین راه برای رسیدن به عمارت شمس العماره استفاده از حمل و نقل عمومی است.

راه های دسترسی به شمس العماره؛ از مترو تا تاکسی

استفاده از مترو یکی از سریع ترین و کم هزینه ترین روش ها برای رسیدن به کاخ گلستان و عمارت شمس العماره است. نزدیک ترین ایستگاه مترو به این مجموعه ایستگاه ۱۵ خرداد در خط یک متروی تهران است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه با کمی پیاده روی در جهت شرق و عبور از خیابان داور که به سنگ فرش مزین شده است به ورودی کاخ گلستان و سپس عمارت شمس العماره خواهید رسید. مسیر پیاده روی کوتاه و دلپذیر است.

علاوه بر مترو می توان از خطوط اتوبوس شهری نیز استفاده کرد. خطوط اتوبوس منتهی به پایانه میدان امام خمینی (توپخانه سابق) و قورخانه نیز می توانند شما را به نزدیکی کاخ گلستان برسانند. از میدان امام خمینی با کمی پیاده روی به سمت جنوب و عبور از خیابان ناصرخسرو یا خیابان داور به کاخ گلستان دسترسی پیدا می کنید.

استفاده از تاکسی یا خودروهای اینترنتی نیز امکان پذیر است اما باید توجه داشت که این وسایل نقلیه نمی توانند وارد محدوده سنگ فرش شده اطراف کاخ شوند و شما باید بخش پایانی مسیر را پیاده طی کنید. همچنین به دلیل ترافیک سنگین در محدوده بازار استفاده از تاکسی ممکن است زمان برتر از مترو باشد. در نهایت انتخاب روش دسترسی به شرایط و اولویت های شما بستگی دارد اما مترو به طور کلی توصیه می شود.

اطلاعات بازدید

برای بازدید از عمارت شمس العماره و مجموعه کاخ گلستان لازم است از ساعت کاری و قیمت بلیط اطلاع داشته باشید. این اطلاعات به شما کمک می کند تا برنامه بازدید خود را به بهترین شکل تنظیم کنید و از تجربه خود نهایت استفاده را ببرید. عمارت شمس العماره به عنوان بخشی از میراث جهانی یونسکو در تمام ایام سال پذیرای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است مگر در ایام خاص تعطیلات رسمی و سوگواری ها.

ساعت بازدید از شمس العماره

ساعت بازدید از عمارت شمس العماره که در مجموعه کاخ گلستان قرار دارد در نیمه اول و دوم سال متفاوت است. در شش ماهه اول سال (بهار و تابستان) ساعات بازدید معمولاً از ساعت ۹:۳۰ صبح آغاز شده و تا ساعت ۱۸:۳۰ بعدازظهر ادامه دارد. در شش ماهه دوم سال (پاییز و زمستان) ساعات بازدید کوتاه تر می شود و از ساعت ۹ صبح آغاز شده و تا ساعت ۱۷ عصر پایان می یابد. لازم به ذکر است که فروش بلیط معمولاً یک ساعت قبل از پایان ساعت بازدید متوقف می شود. همچنین مجموعه کاخ گلستان و عمارت شمس العماره در برخی ایام خاص تعطیلات رسمی و ایام سوگواری مانند ۱۴ خرداد ۲۱ رمضان ۹ و ۱۰ محرم ۲۰ و ۲۸ صفر ۲۵ شوال و ۱۳ فروردین تعطیل هستند. توصیه می شود پیش از مراجعه از طریق وب سایت رسمی کاخ گلستان یا تماس با روابط عمومی از ساعت دقیق بازدید در روز مورد نظر اطمینان حاصل کنید.

قیمت بلیط شمس العماره

برای ورود به مجموعه کاخ گلستان و بازدید از بخش های مختلف آن از جمله عمارت شمس العماره باید بلیط تهیه کنید. قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی متفاوت است. در حال حاضر قیمت بلیط ورودی به مجموعه کاخ گلستان و همچنین بلیط بازدید از عمارت شمس العماره به صورت جداگانه تعیین می شود. قیمت بلیط ورودی به مجموعه برای هر بازدیدکننده داخلی و خارجی مشخص است و برای بازدید از هر یک از عمارت ها و موزه های داخل مجموعه از جمله عمارت شمس العماره باید بلیط جداگانه تهیه شود. قیمت بلیط عمارت شمس العماره برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی تفاوت قابل توجهی دارد. این نرخ گذاری به منظور حمایت از گردشگری داخلی و همچنین جذب گردشگران خارجی صورت می گیرد. برای اطلاع از آخرین قیمت های بلیط بهتر است به وب سایت رسمی کاخ گلستان مراجعه نمایید.

بهترین زمان برای بازدید از شمس العماره در طول سال

انتخاب بهترین زمان برای بازدید از عمارت شمس العماره و مجموعه کاخ گلستان به سلیقه و اولویت های شما بستگی دارد. با این حال از نظر آب و هوا و زیبایی محیط فصول بهار و پاییز معمولاً بهترین زمان ها برای بازدید محسوب می شوند. در فصل بهار محوطه کاخ گلستان با گل ها و درختان سرسبز بسیار زیبا و دلپذیر است و هوا نیز معتدل است. در فصل پاییز نیز رنگ آمیزی برگ درختان منظره ای چشم نواز ایجاد می کند و هوا خنک و مناسب پیاده روی است. تابستان ها هوا در تهران می تواند بسیار گرم باشد اما ساعات کاری طولانی تر امکان بازدید در ساعات خنک تر روز را فراهم می کند. زمستان ها هوا سرد است اما تعداد بازدیدکنندگان کمتر است و می توانید با آرامش بیشتری از عمارت بازدید کنید. همچنین بازدید در روزهای وسط هفته معمولاً خلوت تر از آخر هفته ها و تعطیلات است. اگر به دنبال تماشای شکوه و عظمت عمارت در نور مناسب برای عکاسی هستید ساعات اولیه صبح یا اواخر بعدازظهر ممکن است مناسب تر باشند.

جاذبه های تاریخی اطراف شمس العماره

عمارت شمس العماره بخشی از مجموعه بزرگتر و بسیار غنی کاخ گلستان است که خود مجموعه ای از بناها تالارها موزه ها و باغ های تاریخی را در بر می گیرد. بنابراین هنگام بازدید از شمس العماره فرصت دارید تا از دیگر جاذبه های بی نظیر این مجموعه نیز دیدن کنید. از جمله مهم ترین بخش های کاخ گلستان می توان به تالار سلام (موزه مخصوص) تالار آینه ایوان تخت مرمر عمارت بادگیر تالار الماس کاخ ابیض (موزه مردم شناسی) و خلوت کریمخانی اشاره کرد. هر یک از این بناها دارای سبک معماری تزیینات و تاریخچه خاص خود هستند و بازدید از آن ها تجربه کاملی از هنر و تاریخ دوره قاجار و دوره های پیشین را ارائه می دهد.

علاوه بر مجموعه کاخ گلستان عمارت شمس العماره به دلیل موقعیت مکانی خود در قلب تهران قدیم به جاذبه های تاریخی دیگری نیز نزدیک است. بازار بزرگ تهران یکی از قدیمی ترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه در نزدیکی کاخ گلستان قرار دارد و بازدید از آن تجربه ای منحصر به فرد از زندگی سنتی و تجارت در تهران را ارائه می دهد. خیابان ناصرخسرو یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران که در گذشته محل عبور و مرور شاه و درباریان بوده و در توصیفات تاریخی نیز به آن اشاره شده است نیز در نزدیکی عمارت قرار دارد. همچنین سردر باغ ملی و موزه ملی ایران در فاصله کمی از کاخ گلستان واقع شده اند و می توانند بخش دیگری از برنامه بازدید شما را تشکیل دهند. این تمرکز جاذبه های تاریخی در یک منطقه امکان یک روز کامل گشت و گذار در تهران قدیم را فراهم می کند.

گالری تصاویر

این بخش شامل مجموعه ای از تصاویر منتخب عمارت شمس العماره خواهد بود که زیبایی معماری تزیینات داخلی و خارجی نمای کلی بنا و جزئیات چشم نواز آن را به نمایش می گذارد. تصاویر می توانند شامل نمای بیرونی عمارت از زوایای مختلف کاشی کاری های هفت رنگ آینه کاری های تالار شاه نشین جزئیات گچبری ها نمای ساعت بر فراز برج و چشم انداز تهران از طبقات بالایی (در صورت امکان عکاسی) باشند. (محتوای تصویری در اینجا قابل ارائه نیست و این بخش صرفاً برای قرارگیری گالری تصاویر در صفحه وب در نظر گرفته شده است.)

شمس العماره کجاست؟

عمارت شمس العماره در تهران ضلع شمالی میدان ۱۵ خرداد (میدان ارگ) در بخش شرقی مجموعه تاریخی کاخ گلستان واقع شده است.

آیا عکاسی در عمارت شمس العماره مجاز است؟

عکاسی در فضای بیرونی عمارت و محوطه کاخ گلستان مجاز است اما عکاسی حرفه ای نیاز به مجوز دارد. در فضای داخلی موزه شمس العماره و سایر تالارها معمولاً عکاسی با فلش ممنوع است و ممکن است محدودیت هایی برای عکاسی بدون فلش نیز وجود داشته باشد. بهتر است در هنگام ورود به قوانین مربوط به عکاسی توجه کنید.

آیا امکان بازدید از همه قسمت های عمارت شمس العماره وجود دارد؟

در حال حاضر تنها امکان بازدید از طبقه همکف عمارت شمس العماره که به موزه تبدیل شده است برای عموم فراهم است. طبقات فوقانی ممکن است به دلایل حفاظتی یا مرمتی برای بازدید محدود باشند.

چطور با استفاده از مترو می توان به شمس العماره رسید؟

بهترین راه دسترسی با مترو استفاده از خط یک و پیاده شدن در ایستگاه ۱۵ خرداد است. پس از خروج از ایستگاه با کمی پیاده روی به سمت شرق در خیابان داور به ورودی کاخ گلستان و عمارت شمس العماره خواهید رسید.

دلیل اهمیت شمس العماره در میان دیگر عمارت های کاخ گلستان چیست؟

اهمیت شمس العماره به دلیل ارتفاع بی سابقه آن در زمان ساخت (بلندترین بنای تهران) استفاده از نوآوری های سازه ای (اسکلت فلزی) سبک معماری تلفیقی ایرانی و اروپایی و نصب اولین ساعت عمومی تهران بر فراز آن است که آن را به نمادی از آغاز مدرنیته در پایتخت تبدیل کرد.