مراحل مهریه اجرا گذاشتن؛ صفر تا صد گام های قانونی
مراحل مهریه اجرا گذاشتن
اجرا گذاشتن مهریه روندی قانونی است که به زوجه امکان مطالبه حق مالی خود را می دهد. این فرایند عموماً از دو طریق اداره ثبت و دادگاه خانواده قابل پیگیری است که هر کدام مراحل و شرایط خاص خود را دارند. مهریه، یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد ازدواج است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. اما با توجه به پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، بسیاری از افراد در مسیر مطالبه مهریه با سردرگمی ها و چالش های متعددی روبرو می شوند. آگاهی از مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز و جزئیات مربوط به هر روش، برای پیگیری مؤثر این حق، ضروری است. این راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با تمامی ابعاد اجرای مهریه آشنا شوید و بتوانید با اطلاعات کافی، گام های لازم را بردارید.
پیگیری مهریه، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از جدایی، نیازمند دانش حقوقی دقیق و شناخت رویه های جاری است. از تعریف مهریه و انواع آن گرفته تا شرایط، مدارک، مراحل مختلف اداری و قضایی و حتی عواقب آن برای هر دو طرف، همگی موضوعاتی هستند که باید به دقت بررسی شوند. در این راستا، آشنایی با اصطلاحات حقوقی مانند مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مستثنیات دین و اعسار، به درک بهتر فرآیند کمک شایانی می کند. هدف این مقاله، ارائه یک نقشه راه شفاف و کاربردی است تا هر فردی که درگیر مسائل مربوط به مهریه است، بتواند با اطمینان خاطر بیشتری حقوق خود را پیگیری کند و از تصمیم گیری های نادرست که ممکن است منجر به طولانی شدن و پرهزینه تر شدن روند پرونده شود، جلوگیری نماید.
مهریه چیست؟ (تعاریف و انواع)
مهریه، که در متون فقهی و حقوقی از آن به عنوان «مَهر» یا «صداق» نیز یاد می شود، یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در اسلام و قوانین ایران است. این حق مالی، به محض جاری شدن صیغه عقد، به ملکیت زن درمی آید و مرد مکلف به پرداخت آن است. مهریه نمادی از احترام و تضمین استقلال مالی زن در زندگی مشترک و پس از آن تلقی می شود. ماهیت مهریه، تملیکی است؛ یعنی زن به محض عقد، مالک آن می شود، هرچند که زمان دریافت آن ممکن است به توافق طرفین یا شرایط قانونی بستگی داشته باشد.
۱.۱. تعریف حقوقی مهریه
بر اساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران، هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک باشد، می تواند به عنوان مهریه قرار گیرد. این تعریف نشان می دهد که مهریه لزوماً نباید وجه نقد یا سکه باشد؛ بلکه می تواند شامل املاک، خودرو، سهام، منافع یا حتی آموزش یک هنر یا قرآن باشد، به شرطی که دارای ارزش مالی بوده و مشروعیت داشته باشد. مهریه دین است و بر ذمه مرد قرار می گیرد و مرد موظف به پرداخت آن است، مگر اینکه زن با اراده و اختیار خود، تمام یا قسمتی از آن را ببخشد.
۱.۲. انواع مهریه
مهریه به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شود که در سند ازدواج درج می گردد و نحوه مطالبه آن را تحت تأثیر قرار می دهد:
۱.۲.۱. عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه، رایج ترین نوع مهریه است. در این حالت، زن هر زمان که بخواهد، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از طلاق، می تواند آن را از همسر خود مطالبه کند. در مهریه عندالمطالبه، اثبات تمکن مالی مرد برای مطالبه مهریه بر عهده زن نیست و مرد به محض مطالبه، مکلف به پرداخت آن است. اگر مرد از پرداخت مهریه خودداری کند، زن می تواند از طریق قانونی اقدام به وصول آن کند و در صورت عدم پرداخت و اثبات تمکن، مرد ملزم به پرداخت خواهد بود. تنها استثنا در این زمینه، اموالی است که جزو مستثنیات دین محسوب می شوند و قابل توقیف نیستند.
۱.۲.۲. عندالاستطاعه
در مهریه عندالاستطاعه، وصول مهریه منوط به اثبات تمکن مالی مرد است. به این معنا که زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد از توانایی مالی برای پرداخت آن برخوردار است. این نوع مهریه کمتر رایج است و اثبات استطاعت مالی زوج، بار اثبات بر دوش زوجه را سنگین تر می کند. در عمل، بسیاری از زوجات از انتخاب این نوع مهریه خودداری می کنند، زیرا فرآیند اثبات استطاعت مالی مرد می تواند زمان بر و دشوار باشد. با این حال، در برخی موارد، با توافق طرفین، مهریه به صورت عندالاستطاعه تعیین می شود.
۱.۲.۳. مهریه المثل و مهریه المسمی
این دو اصطلاح کمتر در موارد عادی مطالبه مهریه کاربرد دارند، اما برای درک کامل حقوقی مهریه، شناخت آنها مفید است:
- مهریه المسمی: به مهریه ای گفته می شود که مقدار آن در زمان عقد نکاح، با توافق زوجین، به طور صریح تعیین و در سند ازدواج ثبت شده است. تمامی بحث های مربوط به عندالمطالبه و عندالاستطاعه در مورد مهریه المسمی صادق است.
- مهریه المثل: در شرایطی که مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده باطل باشد (مثلاً غیرقابل تملک یا غیرمشروع باشد) و نزدیکی بین زوجین واقع شده باشد، زن مستحق مهریه المثل می شود. مهریه المثل بر اساس عرف و عادت، وضعیت خانوادگی زن، تحصیلات، سن و موقعیت اجتماعی او تعیین می گردد و از طریق دادگاه قابل مطالبه است.
۱.۳. ویژگی های مهریه قابل مطالبه
برای اینکه مالی بتواند به عنوان مهریه تعیین و مطالبه شود، باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- ارزش مالی: مهریه باید از نظر عرفی و قانونی دارای ارزش اقتصادی باشد و قابلیت تقویم به پول را داشته باشد.
- مشخص و معین بودن: مقدار، نوع و اوصاف مهریه باید کاملاً روشن و بدون ابهام باشد. به عنوان مثال، «چند سکه» یا «یک خانه» مشخص نیست و باید تعداد دقیق سکه ها یا آدرس و مشخصات دقیق خانه ذکر شود.
- قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که زن بتواند آن را به ملکیت خود درآورد. مثلاً، مالی که قبلاً وقف شده باشد یا متعلق به شخص دیگری باشد و مرد مالک آن نباشد، نمی تواند مهریه قرار گیرد.
- مشروع بودن: مهریه نباید از اموال نامشروع یا کارهایی که در شرع و قانون ممنوع است، باشد.
۱.۴. قوانین جدید مهریه و سقف ۱۱۰ سکه
در سال های اخیر، قوانین مربوط به مهریه تغییراتی داشته است. یکی از مهم ترین این تغییرات، محدودیت ضمانت اجرای حبس برای مهریه است. بر اساس قوانین فعلی و بخشنامه های قوه قضائیه، مرد تنها برای پرداخت تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن در سایر انواع مهریه) ممکن است با ضمانت اجرای حبس مواجه شود. اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و مرد توانایی پرداخت مازاد بر این مقدار را نداشته باشد، برای بیش از ۱۱۰ سکه حکم جلب یا حبس صادر نخواهد شد و زن برای وصول مابقی مهریه باید اموال دیگری از مرد را معرفی کند که جزو مستثنیات دین نباشد. این قانون با هدف کاهش ورودی پرونده ها به زندان و جلوگیری از حبس مردانی که توانایی پرداخت تمام مهریه را ندارند، وضع شده است. این به معنای سلب حق مطالبه مهریه بیش از ۱۱۰ سکه نیست، بلکه تنها ضمانت اجرای حبس برای آن محدود شده است.
۲. شرایط کلی به اجرا گذاشتن مهریه
مطالبه و اجرای مهریه، مانند هر فرآیند حقوقی دیگری، مستلزم رعایت شرایط خاصی است. این شرایط اطمینان می دهند که حق مهریه به درستی و بر اساس اصول قانونی پیگیری شود و از بروز اختلافات غیرضروری جلوگیری شود. پیش از هر اقدامی برای اجرا گذاشتن مهریه، زوجه باید از وجود این شرایط اطمینان حاصل کند.
- ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج: برای پیگیری مهریه از طریق مراجع رسمی (اداره ثبت یا دادگاه)، لازم است که مهریه به صورت رسمی در سند ازدواج ثبت شده باشد. اگر مهریه به صورت شفاهی یا در سندی غیررسمی توافق شده باشد، اثبات آن در مراجع قضایی دشوارتر خواهد بود و نیازمند دلایل و مدارک اثباتی بیشتری است.
- باقیماندن مهریه (عدم بخشش یا دریافت قبلی): زن تنها می تواند مهریه ای را مطالبه کند که پیش از این آن را دریافت نکرده یا تمام یا قسمتی از آن را به همسر خود نبخشیده باشد. بخشش مهریه باید با اراده آزاد و اختیار کامل زن صورت گرفته باشد و در صورت رسمی بودن، قابل رجوع نیست. اگر زن قسمتی از مهریه را دریافت کرده باشد، تنها حق مطالبه باقیمانده آن را دارد.
- مهریه حال باشد (در مورد عندالمطالبه): در مورد مهریه های عندالمطالبه، به این معناست که زمان پرداخت آن به آینده موکول نشده باشد یا به شرط خاصی بستگی نداشته باشد. یعنی زن هر زمان که بخواهد، حق مطالبه دارد و مرد باید آن را پرداخت کند. اما در مهریه عندالاستطاعه، همانطور که پیشتر توضیح داده شد، شرط حال بودن وجود ندارد و پرداخت آن منوط به اثبات تمکن مالی مرد است.
- عدم تعلق مهریه به فرزندان: مهریه یک حق مالی شخصی برای زن است و به فرزندان تعلق نمی گیرد. حتی پس از فوت زن، ورثه او (از جمله فرزندان) می توانند مهریه را از ترکه مرد (در صورت فوت مرد) یا از خود مرد (در صورت فوت زن و زنده بودن مرد) مطالبه کنند، اما این مطالبه به عنوان سهم الارث زن متوفی است و نه به عنوان مهریه برای فرزندان.
- مهریه در عقد موقت تنها از طریق دادگاه قابل مطالبه است: یکی از نکات حقوقی مهم این است که در عقد موقت (صیغه)، مهریه تنها از طریق دادگاه خانواده قابل مطالبه است و زن نمی تواند برای دریافت آن به اجرای ثبت مراجعه کند. این تفاوت رویه ای باید توسط زوجین مد نظر قرار گیرد. دلیل این امر به ماهیت سند ازدواج موقت و عدم وجود دفترخانه رسمی ثبت دائم برای آن بازمی گردد که امکان صدور اجراییه ثبتی را سلب می کند.
۳. مدارک لازم برای اجرا گذاشتن مهریه
برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه، چه از طریق اداره ثبت و چه از طریق دادگاه، ارائه مدارک هویتی و اسناد مربوط به ازدواج و مهریه ضروری است. جمع آوری کامل این مدارک پیش از اقدام، به تسریع روند کار کمک شایانی می کند و از اتلاف وقت جلوگیری می نماید.
- اصل سند ازدواج (یا رونوشت معتبر آن در صورت عدم دسترسی به اصل): این مهم ترین مدرک برای اثبات عقد نکاح و میزان مهریه توافق شده است. در صورتی که اصل سند ازدواج در دسترس نباشد (مثلاً توسط زوج پنهان شده باشد)، زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه محل ثبت ازدواج، درخواست رونوشت برابر اصل سند ازدواج را ارائه دهد.
- شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت متقاضی (زوجه)، ارائه اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی او الزامی است. این مدارک باید دارای اعتبار بوده و اطلاعات آنها با سند ازدواج مطابقت داشته باشد.
- ثبت نام در سامانه ثنا: سامانه ابلاغ الکترونیکی قضایی (ثنا) برای تمامی مراجعات به قوه قضائیه و پیگیری پرونده های حقوقی ضروری است. زوجه باید پیش از هرگونه اقدام قضایی یا حتی ثبتی، در این سامانه ثبت نام کرده و کد کاربری و رمز عبور خود را دریافت کند. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه صورت می گیرد.
- اطلاعات و مستندات مربوط به اموال و دارایی های زوج (در صورت اطلاع): اگر زوجه اطلاعاتی در مورد اموال، دارایی ها، حساب های بانکی، پلاک ثبتی املاک، مشخصات خودرو، یا حقوق و مستمری زوج دارد، باید این اطلاعات را در زمان تشکیل پرونده ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل کپی اسناد مالکیت، اطلاعات حساب بانکی، یا حتی نشانی محل کار زوج باشد. ارائه این اطلاعات به تسریع فرآیند توقیف اموال و وصول مهریه کمک می کند.
- وکالتنامه (در صورت مراجعه وکیل): اگر زوجه تصمیم به استفاده از خدمات وکیل گرفته باشد، وکیل او باید وکالتنامه رسمی و معتبر خود را که اختیارات لازم برای پیگیری مهریه را شامل می شود، به همراه داشته باشد. ارائه وکالتنامه، به وکیل این امکان را می دهد که تمامی مراحل قانونی را به نمایندگی از زوجه پیگیری کند.
۴. مراحل به اجرا گذاشتن مهریه (روش های مطالبه)
برای مطالبه مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد که زوجه می تواند بر اساس شرایط خود و نوع مهریه، یکی از آن ها را انتخاب کند: اداره اجرای ثبت یا دادگاه خانواده. هر کدام از این روش ها، مراحل و ویژگی های خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شوند.
۴.۱. روش اول: از طریق اجرای ثبت (در صورت وجود اموال قابل شناسایی)
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی، در صورتی که مرد دارای اموال و دارایی های قابل شناسایی باشد و مهریه به صورت رسمی در سند ازدواج ثبت شده باشد، اغلب سریع تر و کم هزینه تر از روش قضایی است. تا پیش از بخشنامه های جدید، این مسیر، قدم اول اجباری برای مطالبه مهریه بود. این مسیر برای مهریه عندالمطالبه کاربرد دارد و برای مهریه عندالاستطاعه یا عقد موقت، قابل استفاده نیست.
۴.۱.۱. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج
اولین گام در این روش، مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواجی است که عقد در آنجا ثبت شده است. زوجه (یا وکیل او) باید با در دست داشتن اصل سند ازدواج (یا رونوشت آن)، شناسنامه و کارت ملی خود، درخواست صدور اجراییه برای مهریه را ارائه دهد. دفترخانه پس از بررسی مدارک و اطمینان از صحت اطلاعات، برگه ای به نام «اجراییه» صادر می کند که به منزله سند رسمی برای شروع عملیات اجرایی است. در این مرحله، هزینه ای برای صدور اجراییه دریافت می شود.
۴.۱.۲. مراجعه به اداره اجرای ثبت
پس از دریافت اجراییه از دفترخانه، زوجه باید با در دست داشتن اجراییه به اداره اجرای ثبت اسناد رسمی محلی که در حوزه قضایی آن، زوج اموال دارد یا محل اقامت اوست، مراجعه کند. در این اداره، پرونده اجرایی تشکیل می شود. زوجه باید فرم های مربوط به درخواست استعلام اموال را تکمیل کند. اداره ثبت بر اساس این درخواست، استعلامات لازم را از مراجع مختلف مانند بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک)، راهنمایی و رانندگی (برای خودرو) و سایر نهادهای مربوطه انجام می دهد تا اموال و دارایی های زوج شناسایی شود.
۴.۱.۳. ابلاغ اجراییه به زوج
پس از تشکیل پرونده در اجرای ثبت و انجام استعلامات اولیه، اجراییه به زوج ابلاغ می شود. زوج از تاریخ ابلاغ، ده روز مهلت دارد تا نسبت به معرفی اموال خود برای پرداخت مهریه یا پرداخت نقدی آن اقدام کند. این ابلاغیه از طریق سامانه ثنا و به آدرس الکترونیکی زوج ارسال می گردد. در این مهلت ۱۰ روزه، زوج می تواند برای پرداخت مهریه یا توافق با زوجه اقدام نماید. اگر زوج در این مهلت به وظیفه خود عمل نکند، زوجه می تواند مراحل بعدی را پیگیری کند.
۴.۱.۴. درخواست توقیف اموال
اگر زوج در مهلت ۱۰ روزه اقدام به پرداخت یا معرفی اموال نکند، یا اگر از ابتدا اموال او از طریق استعلام شناسایی شده باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف آن اموال را از اداره اجرای ثبت مطرح کند. این اموال شامل هرگونه دارایی منقول (مانند خودرو، وجه نقد در حساب بانکی، سهام) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین) می شود، به شرطی که جزو «مستثنیات دین» نباشند. مستثنیات دین اموالی هستند که برای زندگی متعارف و حیثیت بدهکار لازم و ضروری محسوب می شوند و قابل توقیف نیستند (مانانند منزل مسکونی، اثاثیه ضروری منزل و ابزار کار).
۴.۱.۵. درخواست ممنوع الخروجی (در صورت نیاز)
در صورتی که زوجه نگران خروج زوج از کشور و از دسترس خارج شدن او باشد، می تواند همزمان با درخواست توقیف اموال یا در هر مرحله ای از طریق اجرای ثبت، درخواست ممنوع الخروجی زوج را نیز مطرح کند. این اقدام مانع از خروج قانونی زوج از مرزهای کشور می شود تا زمانی که بدهی مهریه او تسویه شده یا ترتیبات قانونی دیگری برای آن اتخاذ گردد. درخواست ممنوع الخروجی از طریق اجرای ثبت معمولاً سریع تر از دادگاه انجام می شود.
۴.۱.۶. مزایده و وصول مهریه
در صورتی که زوج با وجود توقیف اموال، باز هم از پرداخت مهریه خودداری کند یا به دلیل عدم نقدینگی قادر به پرداخت نباشد، اموال توقیف شده پس از طی مراحل کارشناسی و قیمت گذاری، از طریق مزایده به فروش می رسند. مبلغ حاصل از فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی، به زوجه برای پرداخت مهریه او تعلق می گیرد. اگر مبلغ حاصل از مزایده کمتر از میزان مهریه باشد، زوجه می تواند برای مابقی مهریه، مجدداً پیگیری های قانونی انجام دهد.
۴.۲. روش دوم: از طریق دادگاه خانواده (در صورت عدم موفقیت از طریق ثبت یا عدم وجود اموال ظاهری)
در مواردی که زوجه نتوانسته باشد از طریق اجرای ثبت به نتیجه برسد (مثلاً به دلیل عدم شناسایی اموال از طریق استعلامات ثبتی، یا عدم وجود اموال کافی) یا در مواردی خاص مانند مهریه در عقد موقت، مسیر دادگاه خانواده انتخاب می شود. بخشنامه های جدید قوه قضاییه نیز به زوجه این اختیار را داده است که از ابتدا به دادگاه مراجعه کند و الزام به مراجعه اولیه به ثبت را برداشته است. این مسیر کمی طولانی تر و پرهزینه تر از اجرای ثبت است.
۴.۲.۱. ثبت دادخواست مطالبه مهریه
اولین گام، مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. زوجه (یا وکیل او) باید با ارائه مدارک لازم (سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی و ثبت نام ثنا) و تکمیل فرم های مربوطه، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. در صورتی که زوجه قبلاً به اجرای ثبت مراجعه کرده و گواهی عدم حصول نتیجه (عدم شناسایی اموال یا کفایت آن) را دریافت کرده باشد، باید این گواهی را نیز به پیوست دادخواست ارائه دهد.
۴.۲.۲. درخواست تامین خواسته
همزمان با ثبت دادخواست مطالبه مهریه، یا حتی پیش از آن (با ارائه یک سوم مبلغ مهریه به عنوان خسارت احتمالی)، زوجه می تواند درخواست «تأمین خواسته» کند. تامین خواسته به معنای توقیف فوری اموال مرد است تا از انتقال یا پنهان کردن آنها توسط زوج جلوگیری شود و حق زن تضییع نگردد. این درخواست به ویژه زمانی که زوجه از وجود دارایی های مشخصی از زوج اطلاع دارد و نگران انتقال آنهاست، بسیار حیاتی است. این کار بدون اطلاع زوج انجام می شود تا فرصت انتقال اموال را پیدا نکند.
۴.۲.۳. تشکیل جلسه رسیدگی و صدور حکم
پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می شود و وقت رسیدگی تعیین می گردد. طرفین (زوج و زوجه) به همراه وکلای خود (در صورت داشتن وکیل) در جلسه دادگاه حاضر می شوند و دفاعیات خود را ارائه می دهند. دادگاه با بررسی مستندات، اظهارات طرفین و شهود (در صورت لزوم)، حکم مقتضی را صادر می کند. این حکم می تواند شامل الزام زوج به پرداخت مهریه به صورت یکجا یا تقسیط آن باشد (در صورت پذیرش اعسار زوج).
۴.۲.۴. ارجاع پرونده به اجرای احکام دادگستری
پس از صدور حکم قطعی توسط دادگاه (که ممکن است شامل مراحل تجدید نظر و فرجام خواهی نیز باشد)، پرونده برای اجرای حکم به «اجرای احکام دادگستری» ارجاع داده می شود. در این مرحله، مانند اجرای ثبت، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال زوج را مطرح کند و مراحل شناسایی، توقیف، مزایده و وصول مهریه از طریق اجرای احکام دادگستری پیگیری می شود. همچنین در این مرحله نیز امکان درخواست ممنوع الخروجی یا جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) وجود دارد.
۵. عواقب به اجرا گذاشتن مهریه (برای زوج و زوجه)
تصمیم به اجرا گذاشتن مهریه، چه برای زوج و چه برای زوجه، می تواند پیامدهای حقوقی، مالی و حتی روانی متعددی در پی داشته باشد. آگاهی از این عواقب، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری در این مسیر گام بردارند و از آمادگی لازم برای مواجهه با آنها برخوردار باشند.
۵.۱. برای زوج (مرد)
مطالبه مهریه از سوی زوجه، می تواند عواقب جدی برای مرد به همراه داشته باشد که اصلی ترین آن ها عبارتند از:
- توقیف اموال و دارایی ها: یکی از مهم ترین پیامدها، توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد است. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق و دستمزد (تا یک چهارم در صورت نداشتن همسر و فرزند، و یک سوم در صورت داشتن همسر و فرزند)، خودرو، سهام، املاک و مستغلات باشد. البته، مستثنیات دین از این قاعده مستثنی هستند و قابل توقیف نیستند.
- ممنوع الخروجی: در صورتی که مرد بدهی مهریه داشته باشد و زن درخواست ممنوع الخروجی کند، مرد از خروج از کشور منع می شود تا زمانی که بدهی خود را تسویه کند یا با زوجه به توافق برسد.
- صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن): بر اساس قوانین فعلی، اگر مرد توانایی پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه را نداشته باشد و اعسار او نیز اثبات نشود، ممکن است حکم جلب او صادر شده و بازداشت شود. این حکم تا زمان پرداخت مهریه یا پذیرش اعسار و تقسیط آن، پابرجاست.
- فشار روانی و مالی: فرآیندهای حقوقی مربوط به مهریه می تواند فشار روانی و مالی سنگینی را به مرد تحمیل کند. این فشار ناشی از پیگیری های قانونی، توقیف اموال، هزینه های دادرسی و احتمال حبس است.
- اعسار و تقسیط مهریه: اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد و در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. این امر به مرد اجازه می دهد تا مهریه را به صورت اقساط ماهانه یا فواصل زمانی مشخص پرداخت کند، اما این به معنای سلب تعهد پرداخت نیست.
۵.۲. برای زوجه (زن)
اگرچه مطالبه مهریه حق قانونی زن است، اما این فرآیند نیز می تواند برای زوجه عواقبی در پی داشته باشد که باید از آن ها آگاه باشد:
- هزینه های دادرسی و اجرایی: با وجود اینکه در برخی موارد، هزینه های دادرسی در نهایت از زوج وصول می شود، اما در ابتدا ممکن است زوجه مجبور به پرداخت هزینه هایی مانند هزینه دادرسی، هزینه صدور اجراییه، و حق الوکاله وکیل (در صورت استخدام وکیل) باشد. البته امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نیز برای زوجه وجود دارد.
- طولانی شدن روند پرونده: در صورتی که زوج با همکاری نکند، اموالی نداشته باشد یا اموال خود را مخفی کند، روند پیگیری مهریه می تواند بسیار طولانی و فرسایشی شود. این موضوع می تواند به فشار روانی زیادی برای زوجه منجر گردد.
- فشار روانی ناشی از فرآیند قضایی: مواجهه با دادگاه، اداره ثبت، و فرآیندهای حقوقی می تواند برای بسیاری از زنان استرس زا و طاقت فرسا باشد. این موضوع به ویژه در شرایطی که روابط زناشویی متشنج است، می تواند بر سلامت روانی زوجه تأثیر منفی بگذارد.
- انتقال اموال توسط زوج: در مواردی، زوج ممکن است پس از اطلاع از قصد زوجه برای مطالبه مهریه، اقدام به انتقال اموال خود به نام اشخاص دیگر کند تا از توقیف آن ها جلوگیری نماید. هرچند که قانون در این موارد تدابیری برای ابطال اینگونه معاملات اندیشیده است (دعوای صوری بودن معامله یا معامله به قصد فرار از دین)، اما پیگیری این موارد خود مستلزم یک فرآیند حقوقی جداگانه است.
اجرا گذاشتن مهریه یک حق قانونی است، اما پیچیدگی های آن ایجاب می کند که با آگاهی کامل از مراحل و عواقب آن، تصمیم گیری شود تا از طولانی شدن و دشواری های بی مورد جلوگیری شود.
۶. نکات مهم و تکمیلی در مورد مهریه
علاوه بر مراحل اصلی و عواقب کلی اجرای مهریه، نکات مهم دیگری نیز وجود دارند که می توانند در سرنوشت پرونده مهریه و حقوق طرفین تأثیرگذار باشند. این نکات، جنبه های مختلفی از مسائل حقوقی مربوط به مهریه را پوشش می دهند و برای هر دو طرف، آگاهی از آن ها ضروری است.
۶.۱. اعسار مهریه و تقسیط
یکی از مهم ترین دفاعیات مرد در برابر مطالبه مهریه، «اعسار» است. اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است. اگر مرد بتواند به دادگاه ثابت کند که تمکن مالی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد، دادگاه با درخواست اعسار او موافقت کرده و مهریه را به صورت اقساطی (مانند پیش پرداخت و اقساط ماهانه) تعیین می کند. برای اثبات اعسار، مرد باید لیست اموال و دارایی های خود را به دادگاه ارائه دهد و معمولاً شهودی نیز باید ناتوانی مالی او را تأیید کنند. زن نیز می تواند با ارائه مدارکی مبنی بر تمکن مالی مرد، با اعسار او مخالفت کند. پس از صدور حکم تقسیط، اگر مرد اقساط را به موقع پرداخت نکند، حکم جلب او (تا سقف ۱۱۰ سکه) مجدداً صادر خواهد شد.
۶.۲. مستثنیات دین
مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که حتی در صورت بدهی، قابل توقیف نیستند و برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه بدهکار و افراد تحت تکفل او ضروری محسوب می شوند. این اموال شامل موارد زیر است:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده او باشد.
- اثاثیه ضروری منزل.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج بدهکار و افراد تحت تکفل او.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
- وسایل و ابزار کار (مثلاً اتومبیلی که شغل راننده با آن تأمین می شود).
- تلفن و موبایل شخصی.
- ودیعه مسکن (تا سقف رهن متعارف).
شناخت مستثنیات دین هم برای زن (برای عدم پیگیری اموال غیرقابل توقیف) و هم برای مرد (برای دفاع از اموال خود) بسیار مهم است.
۶.۳. مهریه بدون طلاق
زن می تواند در طول زندگی مشترک، بدون اینکه قصد طلاق داشته باشد، مهریه خود را مطالبه کند. این حق به محض جاری شدن عقد نکاح برای او ایجاد می شود و هیچ ارتباطی به ادامه یا عدم ادامه زندگی مشترک ندارد. مطالبه مهریه در طول زندگی مشترک نیز از همان مسیرهای اجرای ثبت یا دادگاه قابل پیگیری است و مراحل آن تفاوتی با مطالبه مهریه پس از طلاق ندارد.
۶.۴. بخشش مهریه
بخشیدن مهریه، که به آن «ابراء ذمه» نیز گفته می شود، باید با اراده آزاد و آگاهانه زن صورت گیرد. بخشش مهریه به صورت کلی یا جزئی، زن را از حق مطالبه آن محروم می کند. بخشش می تواند به صورت رسمی (در دفترخانه اسناد رسمی) یا غیررسمی (به صورت دست نوشته، اقرار شفاهی در حضور شهود، یا حتی اقرار در دادگاه) باشد. اگر بخشش به صورت رسمی و با تنظیم سند رسمی صورت گیرد، غیرقابل رجوع است. اما در برخی موارد، بخشش ممکن است با شروطی همراه باشد یا به صورت هبه (بخشش قابل رجوع) انجام شود که در این صورت، ممکن است زن بتواند از بخشش خود عدول کند. لذا نحوه و شرایط بخشش مهریه از اهمیت حقوقی بالایی برخوردار است.
۶.۵. مهریه بعد از فوت زوج
مهریه دین ممتاز است و پس از فوت زوج نیز از بین نمی رود. در این حالت، زن می تواند مهریه خود را از «ترکه» (اموال به جا مانده) مرد متوفی مطالبه کند. مهریه بر سایر دیون مرد (به جز کفن و دفن و سایر هزینه های ضروری متوفی) مقدم است و قبل از تقسیم ارث بین وراث، باید از ترکه پرداخت شود. ورثه مرد هیچ تکلیفی در پرداخت مهریه از اموال شخصی خود ندارند، بلکه مهریه فقط از اموالی که از متوفی به جا مانده، قابل وصول است.
۶.۶. نقش وکیل در فرآیند مطالبه مهریه
با توجه به پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی مربوط به مطالبه و وصول مهریه، همکاری با یک وکیل متخصص خانواده می تواند مزایای بسیاری داشته باشد. وکیل متخصص با اشراف بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند:
- بهترین و سریع ترین مسیر را برای مطالبه مهریه انتخاب کند.
- مدارک لازم را به درستی جمع آوری و تنظیم نماید.
- در مراحل اداری و قضایی، به جای موکل حضور یابد و از او دفاع کند.
- از بروز اشتباهات حقوقی جلوگیری کرده و فرآیند را تسریع بخشد.
- در مذاکره با طرف مقابل یا وکیل او، به نفع موکل عمل کند.
- در صورت نیاز به توقیف اموال یا ممنوع الخروجی، اقدامات لازم را به سرعت انجام دهد.
بنابراین، مشاوره و همکاری با وکیل، به کاهش استرس، زمان و احتمال خطا در این فرآیند کمک شایانی می کند.
۶.۷. بخشنامه جدید قوه قضاییه (اهمیت به روزرسانی)
یکی از تحولات مهم اخیر در رویه های مطالبه مهریه، بخشنامه جدید قوه قضاییه است که الزام مراجعه اولیه به اداره اجرای ثبت برای اسناد رسمی را برداشته است. این بخشنامه (مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳) به زوجه این اختیار را می دهد که برای مطالبه مهریه خود، مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند و نیازی به دریافت گواهی عدم حصول نتیجه از اجرای ثبت در ابتدا ندارد. این تغییر به زوجه امکان می دهد تا با توجه به شرایط خاص خود (مثلاً در صورت عدم اطلاع از اموال مرد یا تمایل به توقیف فوری اموال با تامین خواسته)، مسیر قضایی را از همان ابتدا انتخاب کند. این بخشنامه با هدف تسهیل و انعطاف پذیری بیشتر برای زوجه در پیگیری حقوق خود صادر شده است و باید در نظر داشت که قوانین و رویه ها ممکن است در طول زمان تغییر کنند.
۷. هزینه ها و مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه
یکی از دغدغه های اصلی افراد درگیر پرونده مهریه، آگاهی از هزینه های مترتب و مدت زمان تقریبی اتمام فرآیند است. این عوامل می توانند تأثیر بسزایی در تصمیم گیری برای انتخاب روش مطالبه و برنامه ریزی های آتی داشته باشند.
۷.۱. هزینه
هزینه های مربوط به اجرا گذاشتن مهریه بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه) و پیچیدگی پرونده متفاوت است:
- هزینه دفترخانه برای صدور اجراییه: در صورتی که زوجه مسیر اجرای ثبت را انتخاب کند، در گام اول باید به دفترخانه ثبت ازدواج مراجعه کند. هزینه صدور اجراییه در دفترخانه، بسته به تعداد اوراق و فرم های مربوطه، متغیر است و معمولاً مبلغی بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان خواهد بود. این هزینه در ابتدای کار توسط زوجه پرداخت می شود.
- هزینه نیم عشر دولتی در اجرای ثبت: یکی از مهم ترین هزینه ها در روش اجرای ثبت، «نیم عشر دولتی» است. این مبلغ معادل یک بیستم (۵ درصد) از کل مبلغ مهریه است که پس از وصول مهریه از طریق اجرای ثبت، از محل اموال توقیف شده یا مبلغ دریافتی، کسر و به حساب دولت واریز می شود. این هزینه در ابتدا پرداخت نمی شود و تنها در صورت موفقیت در وصول مهریه، دریافت می گردد.
- هزینه دادرسی در دادگاه: اگر زوجه مسیر دادگاه خانواده را انتخاب کند، باید در زمان ثبت دادخواست، هزینه دادرسی را پرداخت نماید. این هزینه بر اساس ارزش ریالی مهریه محاسبه می شود و معمولاً ۳.۵ درصد از کل مبلغ مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) است. در صورت مطالبه بیش از ۱۱۰ سکه، این درصد ممکن است تغییر کند یا برای مازاد آن هزینه کمتری دریافت شود. زوجه می تواند در صورت عدم توانایی مالی، همزمان با ثبت دادخواست، درخواست «اعسار از هزینه دادرسی» را نیز مطرح کند که در صورت پذیرش، موقتاً از پرداخت آن معاف خواهد شد.
- هزینه های وکیل (در صورت استخدام): استخدام وکیل، شامل پرداخت حق الوکاله می شود که بسته به توافق طرفین، شهر، تجربه وکیل، و پیچیدگی پرونده متفاوت است. این هزینه می تواند به صورت درصدی از مهریه یا مبلغ مقطوع تعیین شود. استفاده از وکیل، هرچند هزینه بر است، اما می تواند به تسریع و افزایش شانس موفقیت پرونده کمک کند.
۷.۲. مدت زمان
مدت زمان لازم برای اجرا گذاشتن و وصول مهریه، به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان یک بازه زمانی دقیق و مشخص برای همه پرونده ها تعیین کرد. این مدت می تواند از چند ماه تا یک سال یا حتی بیشتر متغیر باشد:
- روش انتخابی (ثبت یا دادگاه): به طور کلی، اگر مرد دارای اموال و دارایی های مشخص و قابل توقیف باشد، روش اجرای ثبت معمولاً سریع تر به نتیجه می رسد. در مقابل، مسیر دادگاه خانواده، به دلیل نیاز به مراحل دادرسی، صدور حکم، تجدید نظر و سپس اجرای احکام، ممکن است طولانی تر باشد.
- وجود یا عدم وجود اموال: اگر مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد یا اموال خود را مخفی کند، فرآیند مطالبه مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، بسیار طولانی و دشوار خواهد شد. در این صورت، ممکن است نیاز به پیگیری های طولانی مدت برای شناسایی اموال یا اثبات اعسار و تقسیط مهریه باشد.
- همکاری یا عدم همکاری زوج: اگر زوج برای پرداخت مهریه همکاری کند، فرآیند به سرعت پیش می رود. اما در صورت عدم همکاری، تلاش برای فرار از دین یا طرح دعوای اعسار، زمان لازم را افزایش می دهد.
- پیچیدگی پرونده و مراجع قضایی: حجم کاری اداره اجرای ثبت یا شعب دادگاه خانواده، مسافت بین محل زندگی زوجه و محل اموال زوج، و تعداد مراحل دادرسی (مانند تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی) همگی بر مدت زمان نهایی تأثیرگذار هستند. به طور تقریبی، انتظار می رود که یک پرونده عادی مهریه بین پنج ماه تا یک سال به طول انجامد، اما در موارد پیچیده این زمان می تواند افزایش یابد.
سوالات متداول
آیا می توان مهریه را به صورت اینترنتی اجرا گذاشت؟
خیر، فرآیند اجرای مهریه کاملاً اینترنتی نیست. در حال حاضر، مراحل اولیه مانند ثبت نام در سامانه ثنا و ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (که به نوعی آنلاین محسوب می شود) انجام می گیرد، اما برای مراحل بعدی مانند مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج برای صدور اجراییه، پیگیری در اداره اجرای ثبت، یا حضور در جلسات دادگاه، نیاز به مراجعه حضوری و پیگیری فیزیکی وجود دارد.
بهترین راه برای به اجرا گذاشتن مهریه چیست؟
بهترین راه برای به اجرا گذاشتن مهریه بستگی به شرایط خاص هر پرونده دارد. اما به طور کلی، اگر مرد دارای اموال قابل شناسایی باشد و مهریه از نوع عندالمطالبه باشد، اقدام از طریق اداره اجرای ثبت (با مراجعه اولیه به دفترخانه ثبت ازدواج) معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است. در صورت عدم شناسایی اموال یا پیچیدگی های خاص، یا تمایل به توقیف فوری اموال از طریق تامین خواسته، مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده می تواند انتخاب مناسب تری باشد.
اگر سند ازدواج در دسترس نباشد، چه باید کرد؟
در صورتی که سند ازدواج در دسترس نباشد، زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است، درخواست صدور رونوشت معتبر از سند ازدواج را ارائه دهد. این رونوشت دارای اعتبار قانونی اصل سند است و می توان با استفاده از آن، مراحل قانونی مطالبه مهریه را پیگیری کرد.
اگر مرد اموالش را مخفی کند، راه حل چیست؟
در صورتی که مرد اموال خود را مخفی کند، زوجه می تواند از طریق دادگاه، دادخواست ابطال معامله به قصد فرار از دین یا صوری بودن معامله را مطرح کند. اثبات این موضوع نیازمند ارائه دلایل و مدارکی است که نشان دهد مرد با قصد فرار از پرداخت مهریه، اقدام به انتقال اموال خود کرده است. همچنین، می توان با استفاده از درخواست تامین خواسته (در مسیر دادگاه) یا استعلام از مراجع ذی صلاح (در مسیر ثبت)، سعی در شناسایی اموال مخفی شده داشت.
آیا بعد از بخشش مهریه می توان دوباره آن را مطالبه کرد؟
این موضوع بستگی به نوع و نحوه بخشش مهریه دارد. اگر بخشش به صورت ابراء ذمه و به شکل رسمی صورت گرفته باشد (یعنی زن با اراده و قصد، مرد را از دین مهریه بری کرده باشد)، امکان مطالبه مجدد آن وجود ندارد و غیرقابل رجوع است. اما اگر بخشش به صورت هبه یا با شروط خاصی انجام شده باشد، ممکن است در شرایطی، امکان رجوع از آن وجود داشته باشد. لازم است در این موارد حتماً با وکیل متخصص مشورت شود.
آیا مهریه به فرزندان نیز تعلق می گیرد؟
خیر، مهریه یک حق مالی شخصی برای زن است و به طور مستقیم به فرزندان تعلق نمی گیرد. اگر زن فوت کرده باشد، مهریه او جزو ترکه (ارث) او محسوب می شود و فرزندان (و سایر وراث قانونی) می توانند به نسبت سهم الارث خود، مهریه را از مرد (یا از ترکه او در صورت فوت مرد) مطالبه کنند.
نتیجه گیری و جمع بندی
اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی حقوقی و بعضاً پیچیده است که آگاهی کامل از تمامی جزئیات آن، برای زوجه و حتی زوج، از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنمای جامع سعی کرد تا با تشریح تعاریف، انواع مهریه، شرایط، مدارک مورد نیاز و مراحل گام به گام مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت و دادگاه، تصویری روشن از این مسیر حقوقی ارائه دهد. همچنین، بررسی عواقب احتمالی برای هر دو طرف و نکات تکمیلی نظیر اعسار، مستثنیات دین، مهریه بدون طلاق، بخشش مهریه و نقش وکیل، به فهم عمیق تر موضوع کمک می کند.
با توجه به بخشنامه های جدید قوه قضاییه، زوجه اکنون از انعطاف پذیری بیشتری برای انتخاب مسیر قضایی یا ثبتی برخوردار است، که این امر لزوم شناخت دقیق هر دو روش را دوچندان می کند. با این حال، باید در نظر داشت که قوانین حقوقی همواره در حال تغییر و به روزرسانی هستند و هر پرونده، شرایط خاص خود را دارد. لذا، برای جلوگیری از سردرگمی، اتلاف وقت و متحمل شدن هزینه های اضافی، و همچنین برای اطمینان از پیگیری صحیح و مؤثر حقوق خود،
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "مراحل مهریه اجرا گذاشتن؛ صفر تا صد گام های قانونی" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "مراحل مهریه اجرا گذاشتن؛ صفر تا صد گام های قانونی"، کلیک کنید.