معاینه لگن در بارداری و معاینه واژینال در بارداری ضروری است؟

آیا معاینه لگن و معاینه واژینال در بارداری ضروری است؟ بررسی دیدگاه پزشکی و علمی

پاسخ کوتاه به سؤال اصلی : ضرورت انجام معاینه لگن و معاینه واژینال در بارداری به طور روتین و برای تمامی زنان باردار موضوعی است که در حال حاضر در دستورالعمل های پزشکی و علمی مورد بحث و بررسی است. در حالی که معاینه لگن در اولین ویزیت دوران بارداری به منظور ارزیابی اولیه و شناسایی برخی شرایط خاص همچنان توصیه می شود انجام روتین معاینه واژینال در طول بارداری بدون وجود اندیکاسیون های مشخص دیگر به عنوان یک اقدام ضروری و سودمند تلقی نمی شود. تصمیم گیری در مورد انجام معاینه لگن در بارداری باید به صورت فردی و بر اساس شرایط خاص هر زن باردار تاریخچه پزشکی علائم موجود و تشخیص پزشک معالج صورت گیرد.

معاینه لگن در بارداری چیست و چرا انجام می شود؟

معاینه لگن یک ارزیابی فیزیکی از اندام های تناسلی زنانه هم از نظر ظاهری (معاینه خارجی) و هم از نظر داخلی (معاینه داخلی) است که توسط پزشک یا ماما انجام می شود. در دوران بارداری معاینه لگن در ویزیت اولیه بارداری اغلب به عنوان بخشی از مراقبت های اولیه دوران بارداری انجام می گیرد.

هدف اصلی از انجام معاینه لگن در بارداری عبارتند از :

• ارزیابی ساختار لگن : معاینه لگن به پزشک کمک می کند تا ساختار استخوانی لگن اندازه و شکل آن را ارزیابی کند. این ارزیابی در گذشته به منظور تخمین تناسب لگن برای زایمان طبیعی انجام می شد. اگرچه امروزه با پیشرفت روش های تصویربرداری و تاکید بیشتر بر روند طبیعی زایمان ارزش پیش بینی کننده این معاینه برای تعیین نوع زایمان کاهش یافته است.
• تشخیص اولیه برخی شرایط پزشکی : معاینه لگن می تواند به تشخیص برخی از شرایط پزشکی در دوران بارداری کمک کند از جمله :
  • ناهنجاری های رحم یا تخمدان : معاینه می تواند به شناسایی توده ها فیبروم ها یا سایر ناهنجاری های رحم و تخمدان ها کمک کند.
  • عفونت های لگنی : معاینه می تواند نشانه هایی از عفونت های لگنی مانند بیماری التهابی لگن (PID) را آشکار کند.
  • واریکوسل لگنی : در موارد نادر معاینه ممکن است به تشخیص واریکوسل لگنی (گشاد شدن وریدها در لگن) کمک کند.
  • اندومتریوز : اگرچه تشخیص قطعی اندومتریوز معمولاً با جراحی لاپاراسکوپی انجام می شود معاینه لگن می تواند سرنخ هایی از وجود آن ارائه دهد.
• غربالگری اولیه سرطان دهانه رحم : در معاینه لگن معمولاً نمونه برداری پاپ اسمیر (Pap smear) نیز انجام می شود که یک تست غربالگری برای سرطان دهانه رحم است. این تست به طور روتین در ویزیت اولیه بارداری انجام می شود مگر اینکه اخیراً انجام شده باشد و نتایج آن نرمال بوده باشد.
• بررسی علائم و نشانه های خاص : اگر زن باردار با علائم خاصی مانند درد لگن خونریزی واژینال غیرطبیعی ترشحات غیرطبیعی واژینال یا سایر شکایات مراجعه کند معاینه لگن ممکن است برای بررسی علت این علائم و تشخیص افتراقی انجام شود.

معاینه واژینال در بارداری چیست و چه تفاوتی با معاینه لگن دارد؟

معاینه واژینال (که گاهی به آن معاینه داخلی نیز گفته می شود) بخشی از معاینه لگن است که به طور خاص بر بررسی اندام های تناسلی داخلی زنانه از طریق واژن تمرکز دارد. در معاینه واژینال پزشک یا ماما با استفاده از انگشتان دست (معمولاً دو انگشت) که با دستکش و مواد روان کننده پوشیده شده اند به آرامی وارد واژن شده و ساختارهای داخلی مانند دهانه رحم واژن و رحم را لمس و بررسی می کند.

تفاوت اصلی بین معاینه لگن و معاینه واژینال :

• معاینه لگن یک اصطلاح کلی تر است که شامل ارزیابی اندام های تناسلی زنانه از هر دو جنبه خارجی و داخلی می شود. معاینه خارجی شامل بررسی فرج کلیتوریس لب های فرج و ناحیه پرینه است. معاینه داخلی همان معاینه واژینال است که به بررسی اندام های داخلی از طریق واژن می پردازد.
• معاینه واژینال به طور خاص بر بررسی اندام های تناسلی داخلی تمرکز دارد و معمولاً بخشی از معاینه لگن کامل است.

اهداف معاینه واژینال در دوران بارداری :

در دوران بارداری معاینه واژینال ممکن است در موارد خاص و با اهداف مشخص انجام شود از جمله :

• ارزیابی دهانه رحم در موارد تهدید به زایمان زودرس : در صورتی که زن باردار علائم تهدید به زایمان زودرس مانند انقباضات رحمی زودرس یا تغییرات دهانه رحم را نشان دهد معاینه واژینال می تواند برای ارزیابی طول دهانه رحم میزان باز شدن (دیلاتاسیون) و نرم شدن (افاسمان) آن انجام شود. این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا خطر زایمان زودرس را ارزیابی کند و تصمیمات درمانی مناسب را اتخاذ نماید.
• ارزیابی وضعیت دهانه رحم در زمان زایمان : معاینه واژینال در طول زایمان برای پیگیری پیشرفت زایمان انجام می شود. این معاینه به پزشک یا ماما کمک می کند تا میزان دیلاتاسیون دهانه رحم افاسمان موقعیت جنین در کانال زایمان (station) و وضعیت کیسه آب را ارزیابی کند.
• بررسی خونریزی واژینال : در صورت بروز خونریزی واژینال در دوران بارداری معاینه واژینال ممکن است برای بررسی منشاء خونریزی (دهانه رحم واژن یا رحم) و رد سایر علل احتمالی انجام شود.
• بررسی پارگی کیسه آب : در صورت شک به پارگی کیسه آب (PPROM) معاینه واژینال ممکن است برای تأیید پارگی و ارزیابی مایع آمنیوتیک انجام شود.
• بررسی عفونت های واژینال یا دهانه رحم : در صورت وجود علائم عفونت واژینال یا دهانه رحم (مانند ترشحات غیرطبیعی خارش سوزش) معاینه واژینال ممکن است برای بررسی علائم عفونت و جمع آوری نمونه برای آزمایش های تشخیصی انجام شود.

موارد انجام معاینه لگن و واژینال در بارداری : چه زمانی این معاینات ضروری هستند؟

همانطور که پیش تر اشاره شد ضرورت انجام روتین معاینه لگن و واژینال در بارداری موضوعی است که در حال بازنگری است. در حال حاضر دستورالعمل های علمی و پزشکی بر انجام معاینه لگن در ویزیت اولیه بارداری تاکید دارند به ویژه برای :

• غربالگری سرطان دهانه رحم (پاپ اسمیر) : اگر زن باردار اخیراً غربالگری سرطان دهانه رحم انجام نداده باشد پاپ اسمیر در ویزیت اولیه بارداری توصیه می شود.
• ارزیابی اولیه ساختار لگن و شناسایی ناهنجاری های احتمالی : معاینه لگن در ویزیت اولیه می تواند به شناسایی ناهنجاری های ساختاری لگن یا رحم کمک کند.
• تشخیص اولیه برخی شرایط پزشکی : همانطور که ذکر شد معاینه لگن می تواند به تشخیص اولیه برخی شرایط پزشکی مانند فیبروم رحم کیست تخمدان یا عفونت های لگنی کمک کند.

با این حال انجام روتین معاینه واژینال در طول بارداری بدون وجود اندیکاسیون های خاص دیگر به عنوان یک اقدام ضروری توصیه نمی شود. مطالعات نشان داده اند که معاینه واژینال روتین در زنان بارداری که علائم خاصی ندارند فواید مشخصی ندارد و نمی تواند از زایمان زودرس یا سایر عوارض بارداری پیشگیری کند.

موارد مشخصی که در آن انجام معاینه واژینال در دوران بارداری ضروری است :

• تهدید به زایمان زودرس : در صورت وجود علائم تهدید به زایمان زودرس (مانند انقباضات رحمی زودرس درد لگن تغییرات دهانه رحم) معاینه واژینال برای ارزیابی دهانه رحم و تعیین خطر زایمان زودرس ضروری است.
• پارگی کیسه آب زودرس (PPROM) : در صورت شک به پارگی کیسه آب قبل از شروع زایمان معاینه واژینال (به همراه سایر روش های تشخیصی) برای تأیید پارگی و ارزیابی وضعیت جنین ضروری است.
• خونریزی واژینال غیرطبیعی : در صورت بروز خونریزی واژینال در دوران بارداری معاینه واژینال برای تعیین علت خونریزی و رد سایر علل احتمالی ضروری است.
• درد لگن غیرقابل توضیح : در صورت وجود درد لگن غیرقابل توضیح که با سایر علائم همراه باشد معاینه واژینال ممکن است برای بررسی علت درد و رد عفونت های لگنی یا سایر مشکلات ضروری باشد.
• در طول زایمان : معاینه واژینال در طول زایمان برای پیگیری پیشرفت زایمان ارزیابی وضعیت دهانه رحم و موقعیت جنین در کانال زایمان ضروری است.
• بررسی عفونت های واژینال یا دهانه رحم : در صورت وجود علائم عفونت معاینه واژینال و نمونه برداری برای تشخیص و درمان عفونت ضروری است.

به طور خلاصه تصمیم گیری در مورد انجام معاینه لگن و واژینال در بارداری باید به صورت فردی و بر اساس شرایط خاص هر زن باردار علائم موجود و تشخیص پزشک معالج صورت گیرد. انجام روتین این معاینات برای همه زنان باردار توصیه نمی شود اما در موارد خاص و با اندیکاسیون های مشخص این معاینات می توانند نقش مهمی در تشخیص درمان و مدیریت بارداری داشته باشند.

محدودیت ها و خطرات احتمالی معاینه لگن و واژینال در بارداری

در حالی که معاینه لگن و واژینال معمولاً روش های ایمن و کم خطری هستند برخی محدودیت ها و خطرات احتمالی مرتبط با این معاینات وجود دارد :

• ناراحتی و اضطراب : معاینه لگن و به ویژه معاینه واژینال ممکن است برای برخی از زنان ناراحت کننده دردناک یا خجالت آور باشد. این ناراحتی معمولاً خفیف و موقتی است اما در برخی موارد ممکن است باعث اضطراب و استرس در زنان شود.
• خطر عفونت : اگرچه نادر است اما معاینه واژینال با خطر بسیار کمی از انتقال عفونت به داخل واژن یا دهانه رحم همراه است. برای کاهش این خطر پزشکان و ماماها باید از تکنیک های استریل و دستکش های استریل استفاده کنند.
• خطر تحریک زایمان زودرس (بسیار نادر) : در گذشته نگرانی هایی در مورد احتمال تحریک زایمان زودرس توسط معاینه واژینال وجود داشت به ویژه در زنانی که در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارند. با این حال مطالعات جدیدتر نشان داده اند که این خطر بسیار نادر است و معاینه واژینال به طور معمول باعث زایمان زودرس نمی شود به شرطی که با دقت و مهارت انجام شود و اندیکاسیون های مناسب برای انجام آن وجود داشته باشد.
• نتایج غیر دقیق یا تفسیر نادرست : مانند هر روش پزشکی دیگر معاینه لگن و واژینال نیز ممکن است با محدودیت هایی در دقت و تفسیر نتایج همراه باشد. به عنوان مثال ارزیابی ساختار لگن از طریق معاینه دستی برای پیش بینی زایمان طبیعی دقیق نیست و ممکن است منجر به تفسیر نادرست و مداخلات غیرضروری شود.

برای به حداقل رساندن خطرات و ناراحتی های احتمالی معاینه لگن و واژینال نکات زیر توصیه می شود :

• ارتباط باز با پزشک یا ماما : زنان باردار باید در مورد نگرانی ها و ترس های خود از معاینه لگن و واژینال با پزشک یا مامای خود صحبت کنند. پزشک یا ماما می تواند نگرانی ها را برطرف کرده و توضیح دهد که چرا این معاینه توصیه می شود و چگونه انجام خواهد شد.
• انتخاب پزشک یا مامای مجرب : انجام معاینه توسط پزشک یا مامای مجرب که با تکنیک های صحیح و آرامش بخش آشنا باشد می تواند به کاهش ناراحتی و خطرات احتمالی کمک کند.
• درخواست توضیحات در مورد مراحل معاینه : زنان باردار حق دارند در مورد مراحل معاینه و آنچه در طول معاینه اتفاق می افتد سؤال کنند و اطلاعات کافی دریافت کنند.
• تنفس عمیق و آرامش : در طول معاینه تمرکز بر تنفس عمیق و آرامش می تواند به کاهش تنش و ناراحتی کمک کند.

جایگزین های معاینه لگن و واژینال در بارداری

در برخی موارد ممکن است جایگزین هایی برای معاینه لگن و واژینال وجود داشته باشد به ویژه زمانی که هدف از معاینه غربالگری روتین یا ارزیابی شرایطی است که می توان با روش های دیگر نیز ارزیابی کرد.

• سونوگرافی : سونوگرافی واژینال و شکمی می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد رحم تخمدان ها دهانه رحم و جنین ارائه دهد. سونوگرافی می تواند جایگزین معاینه لگن در برخی موارد مانند ارزیابی طول دهانه رحم در خطر زایمان زودرس بررسی ناهنجاری های رحم یا تخمدان و ارزیابی وضعیت جنین باشد.
• بررسی علائم و نشانه ها : در بسیاری از موارد بررسی دقیق تاریخچه پزشکی و علائم و نشانه های زن باردار می تواند اطلاعات کافی برای تشخیص و مدیریت شرایط پزشکی ارائه دهد و نیاز به معاینه لگن یا واژینال را کاهش دهد.
• معاینه پرینه : معاینه خارجی ناحیه پرینه می تواند اطلاعاتی در مورد علائم عفونت یا سایر مشکلات پوستی ارائه دهد و ممکن است جایگزین بخشی از معاینه لگن خارجی شود.

با این حال مهم است به یاد داشته باشید که هیچ جایگزین کاملی برای معاینه لگن و واژینال در همه موارد وجود ندارد. در برخی شرایط مانند ارزیابی پیشرفت زایمان تشخیص پارگی کیسه آب یا بررسی دقیق دهانه رحم معاینه واژینال همچنان روش استاندارد و ضروری است.

توصیه های کلی و مراقبت های دوران بارداری

به طور کلی مراقبت های دوران بارداری باید جامع و فردی باشد و بر اساس نیازهای خاص هر زن باردار برنامه ریزی شود. توصیه های کلی برای مراقبت های دوران بارداری عبارتند از :

• ویزیت های منظم دوران بارداری : شرکت در ویزیت های منظم دوران بارداری طبق برنامه توصیه شده توسط پزشک یا ماما برای پیگیری سلامت مادر و جنین و تشخیص زودرس مشکلات احتمالی ضروری است.
• تغذیه سالم و متعادل : مصرف یک رژیم غذایی سالم و متعادل که شامل انواع مواد مغذی ویتامین ها و مواد معدنی باشد برای سلامت مادر و جنین بسیار مهم است.
• مصرف مکمل های دوران بارداری : مصرف مکمل های دوران بارداری مانند اسید فولیک آهن کلسیم و ویتامین D طبق توصیه پزشک برای تامین نیازهای تغذیه ای دوران بارداری و پیشگیری از کمبودهای احتمالی ضروری است.
• فعالیت بدنی منظم : انجام فعالیت بدنی منظم و متناسب با شرایط بارداری مانند پیاده روی شنا یا یوگا می تواند به بهبود سلامت جسمی و روحی مادر کمک کند.
• استراحت کافی و مدیریت استرس : داشتن استراحت کافی خواب منظم و مدیریت استرس از طریق تکنیک های آرام سازی و حمایت اجتماعی برای سلامت روانی و جسمی مادر و جنین مهم است.
• اجتناب از مواد مضر : اجتناب از مصرف سیگار الکل مواد مخدر و داروهای غیرمجاز در دوران بارداری برای حفظ سلامت جنین و پیشگیری از عوارض بارداری ضروری است.
• واکسیناسیون های دوران بارداری : انجام واکسیناسیون های توصیه شده در دوران بارداری مانند واکسن آنفولانزا و واکسن سه گانه (کزاز دیفتری و سیاه سرفه) برای محافظت از مادر و نوزاد در برابر بیماری های عفونی ضروری است.
• آمادگی برای زایمان و شیردهی : شرکت در کلاس های آمادگی برای زایمان کسب اطلاعات در مورد روند زایمان و شیردهی و برنامه ریزی برای زایمان و مراقبت از نوزاد می تواند به کاهش اضطراب و افزایش آمادگی مادر برای زایمان و پس از زایمان کمک کند.
• ارتباط باز با تیم مراقبت های بهداشتی : برقراری ارتباط باز و صادقانه با پزشک ماما و سایر اعضای تیم مراقبت های بهداشتی و پرسیدن سؤالات و بیان نگرانی ها برای دریافت مراقبت های مناسب و به موقع ضروری است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

در نهایت می توان نتیجه گرفت که انجام روتین معاینه لگن و واژینال برای همه زنان باردار ضروری نیست. در حالی که معاینه لگن در ویزیت اولیه بارداری به منظور غربالگری سرطان دهانه رحم و ارزیابی اولیه ساختار لگن همچنان توصیه می شود انجام روتین معاینه واژینال در طول بارداری بدون وجود اندیکاسیون های مشخص دیگر به عنوان یک اقدام ضروری و سودمند تلقی نمی شود.

تصمیم گیری در مورد انجام معاینه لگن و واژینال در بارداری باید به صورت فردی و بر اساس شرایط خاص هر زن باردار تاریخچه پزشکی علائم موجود و تشخیص پزشک معالج صورت گیرد. در موارد خاصی مانند تهدید به زایمان زودرس پارگی کیسه آب زودرس خونریزی واژینال غیرطبیعی درد لگن غیرقابل توضیح و در طول زایمان انجام معاینه واژینال ضروری و حیاتی است.

رویکرد فعلی در مراقبت های دوران بارداری بر پایه شواهد علمی و پزشکی استوار است و بر انجام مداخلات پزشکی تنها در صورت وجود اندیکاسیون های مشخص و سودمندی اثبات شده تاکید دارد. بنابراین زنان باردار باید در مورد ضرورت انجام معاینه لگن و واژینال در شرایط خاص خود با پزشک یا مامای خود مشورت کنند و تصمیم گیری آگاهانه و مشترک داشته باشند.

پرسش های متداول

۱. آیا معاینه لگن در بارداری دردناک است؟

معاینه لگن معمولاً دردناک نیست اما ممکن است برای برخی از زنان ناراحت کننده باشد. معاینه خارجی معمولاً بدون درد است. معاینه داخلی (واژینال) ممکن است کمی فشار یا ناراحتی ایجاد کند اما معمولاً دردناک نیست. اگر در طول معاینه احساس درد دارید حتماً به پزشک یا مامای خود اطلاع دهید.

۲. آیا انجام معاینه واژینال در دوران بارداری خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش می دهد؟

خیر انجام معاینه واژینال توسط پزشک یا مامای مجرب و با تکنیک صحیح خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش نمی دهد. مطالعات علمی نشان داده اند که معاینه واژینال به طور معمول باعث تحریک زایمان زودرس نمی شود به شرطی که اندیکاسیون های مناسب برای انجام آن وجود داشته باشد و با دقت انجام شود.

۳. آیا می توان از انجام معاینه واژینال در دوران بارداری اجتناب کرد؟

در برخی موارد ممکن است بتوان از انجام معاینه واژینال در دوران بارداری اجتناب کرد به ویژه اگر بارداری کم خطر باشد و هیچ علامت یا نشانه ای از مشکل وجود نداشته باشد. با این حال در موارد خاص و با اندیکاسیون های مشخص (مانند تهدید به زایمان زودرس خونریزی واژینال پارگی کیسه آب و در طول زایمان) معاینه واژینال ضروری و حیاتی است و نباید از انجام آن اجتناب کرد. تصمیم گیری در مورد ضرورت انجام معاینه واژینال باید با مشورت پزشک یا ماما و بر اساس شرایط خاص هر زن باردار صورت گیرد.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی و آموزشی دارد و نباید به عنوان جایگزین نظر و توصیه تخصصی پزشک یا ماما تلقی شود. همواره برای دریافت راهنمایی و مراقبت های پزشکی مناسب به پزشک یا مامای خود مراجعه کنید.