موارد تعیین وکیل تسخیری

وکیل تسخیری به فردی که توانایی مالی برای گرفتن وکیل ندارد یا در برخی جرایم خاص، توسط مراجع قضایی تعیین می شود تا از حق دفاع او در پرونده های کیفری حمایت کند. این وکیل مسئولیت کامل دفاع از موکل خود را برعهده دارد و حق الوکاله او از اعتبارات قوه قضائیه پرداخت می گردد تا عدالت و حق دفاع برای همه شهروندان تضمین شود.

در نظام قضایی ایران، حق دفاع یکی از اساسی ترین حقوق هر شهروند است که در اصل ۳۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به آن اشاره شده است. این اصل بیان می دارد که در تمامی دادگاه ها، طرفین دعوا حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی مالی برای گرفتن وکیل را نداشته باشند، باید امکانات لازم برای تعیین وکیل برای آن ها فراهم شود. این سازوکار، به ویژه در پرونده های کیفری، نقشی حیاتی در تضمین عدالت و حمایت از حقوق شهروندی ایفا می کند؛ زیرا بسیاری از افراد بدون آگاهی کافی از قوانین، ممکن است در پیچ وخم های دادرسی حقوق خود را تضییع کنند.

وکیل تسخیری دقیقاً پاسخی به همین نیاز است. این نهاد قانونی تضمین می کند که هیچ فردی، صرف نظر از وضعیت مالی خود، از حق بنیادین دفاع محروم نشود. در این مقاله، به طور کامل و دقیق به بررسی تمامی موارد تعیین وکیل تسخیری، شرایط، مراحل درخواست و چگونگی بهره مندی از این حق قانونی خواهیم پرداخت تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل از حقوق خود در نظام قضایی کشور دفاع کنند.

وکیل تسخیری کیست و چه جایگاهی در قانون دارد؟

وکیل تسخیری، وکیلی است که به انتخاب و دستور مرجع قضایی (اعم از دادگاه یا بازپرس) برای دفاع از متهم یا بزه دیده در پرونده های کیفری تعیین می شود. فلسفه اصلی وجود این نوع وکیل، تضمین حق دفاع برابر برای تمامی شهروندان است، حتی اگر توانایی مالی برای استخدام وکیل را نداشته باشند. حضور وکیل تسخیری اطمینان می دهد که روند دادرسی عادلانه و منصفانه پیش رفته و حقوق افراد به دلیل عدم آگاهی یا ضعف مالی تضییع نشود.

تعریف دقیق وکیل تسخیری

وکیل تسخیری در واقع نماینده ای حقوقی است که از سوی دادگاه یا دادسرا، برای دفاع از حقوق افرادی که درگیر پرونده های کیفری هستند و فاقد وکیل خصوصی هستند، تعیین می گردد. این تعیین می تواند به دلیل عدم تمکن مالی متهم یا بزه دیده باشد و یا در مواردی که قانون، حضور وکیل را الزامی می داند، حتی اگر متهم توانایی مالی داشته باشد اما وکیلی معرفی نکرده باشد.

تفاوت اساسی وکیل تسخیری و وکیل معاضدتی

در نظام حقوقی ایران، اغلب میان دو مفهوم «وکیل تسخیری» و «وکیل معاضدتی» اشتباه می شود، در حالی که این دو دارای تفاوت های ماهوی مهمی هستند:

• حوزه فعالیت:
  • وکیل تسخیری: منحصراً در امور کیفری و برای دفاع از متهم یا بزه دیده تعیین می شود.
  • وکیل معاضدتی: در امور حقوقی (مدنی) برای کمک به افراد فاقد تمکن مالی که نیاز به طرح دعوا یا دفاع در دعاوی حقوقی دارند، انتخاب می گردد.
• مرجع تعیین:
  • وکیل تسخیری: توسط دادگاه یا بازپرس و در چارچوب قانون آیین دادرسی کیفری تعیین می شود.
  • وکیل معاضدتی: توسط کانون وکلای دادگستری یا مرکز وکلای قوه قضائیه، پس از بررسی درخواست متقاضی و احراز شرایط، معرفی می شود.
• شرایط تعیین:
  • هر دو نوع وکیل نیازمند احراز عدم تمکن مالی متقاضی هستند، اما شرایط الزامی برای تعیین وکیل تسخیری در جرایم خاص، گسترده تر است و حتی می تواند بدون درخواست و احراز عدم تمکن مالی نیز اتفاق بیفتد.

فلسفه وجودی وکیل تسخیری

فلسفه وجودی وکیل تسخیری بر پایه اصول عدالت قضایی و تضمین حق دفاع برابر برای همه استوار است. این نهاد از تضییع حقوق افرادی که به دلایل مالی یا عدم آگاهی، قادر به دفاع مؤثر از خود نیستند، جلوگیری می کند. در واقع، هدف این است که صرف نظر از موقعیت اجتماعی یا اقتصادی، هر فردی بتواند در برابر قانون از حمایت حقوقی کافی برخوردار باشد. این امر به حفظ حیثیت و آزادی افراد در جامعه کمک شایانی می کند و ستون اصلی یک نظام قضایی عادلانه محسوب می شود.

شرایط کلی درخواست و تعیین وکیل تسخیری: چه کسانی واجد شرایط هستند؟

تعیین وکیل تسخیری در نظام قضایی ایران، بر اساس دو دسته اصلی از شرایط صورت می گیرد: نخست، عدم تمکن مالی متهم یا بزه دیده و دوم، الزام قانونی به تعیین وکیل در جرایم و مراحل خاص، حتی اگر تمکن مالی وجود داشته باشد. این بخش به تفصیل هر دو شرط را توضیح می دهد.

الف) عدم تمکن مالی متهم یا بزه دیده (ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری)

یکی از مهم ترین شرایط برای بهره مندی از خدمات وکیل تسخیری، ناتوانی مالی متقاضی است. این وضعیت که در اصطلاح حقوقی به آن «اعسار» گفته می شود، باید به نحو مقتضی برای مرجع قضایی احراز گردد.

مفهوم عدم تمکن مالی (اعسار)

عدم تمکن مالی به معنای ناتوانی فرد در پرداخت هزینه های مربوط به حق الوکاله وکیل بدون آنکه به معیشت و زندگی ضروری خود یا خانواده اش لطمه ای وارد شود. این مفهوم گسترده تر از فقر مطلق است و می تواند شامل افرادی شود که دارایی دارند، اما آن دارایی قابل تبدیل سریع به وجه نقد برای پرداخت حق الوکاله نیست یا پرداخت آن بار مالی سنگینی برایشان ایجاد می کند.

نحوه اثبات

برای اثبات عدم تمکن مالی، متقاضی (متهم یا بزه دیده) باید درخواست کتبی خود را به دادگاه تقدیم کند. در این درخواست، باید وضعیت مالی خود را شرح داده و دلایل عدم توانایی پرداخت حق الوکاله را بیان کند. دادگاه پس از دریافت درخواست، وضعیت مالی متقاضی را مورد بررسی قرار می دهد. این بررسی می تواند از طریق موارد زیر صورت گیرد:

• تحقیقات محلی: پرس وجو از همسایگان یا افراد مطلع از وضعیت مالی متقاضی.
• استعلامات: دریافت اطلاعات از مراجع رسمی مانند اداره ثبت اسناد، بانک ها و … برای شناسایی دارایی های احتمالی.
• شهادت شهود: ارائه شهادت دو نفر شاهد مطلع از وضعیت مالی متقاضی که عدم تمکن او را تأیید کنند.

شرایط برای متهم

بر اساس ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری، برای متهم صرف احراز عدم تمکن مالی کافی است. به این معنا که اگر دادگاه اطمینان حاصل کند که متهم قادر به پرداخت حق الوکاله نیست، مکلف به تعیین وکیل تسخیری برای او خواهد بود. این حق تا پایان اولین جلسه رسیدگی برای متهم محفوظ است.

شرایط برای بزه دیده (شاکی)

همان ماده 347 در تبصره خود شرایطی را برای بزه دیده (شاکی) نیز پیش بینی کرده است. برای بزه دیده، علاوه بر احراز عدم تمکن مالی، دادگاه باید ضرورت حضور و دفاع وکیل را نیز تشخیص دهد. این بدان معناست که دادگاه باید ارزیابی کند که آیا بدون حضور وکیل، حقوق بزه دیده در خطر تضییع قرار می گیرد یا خیر. در صورت تشخیص ضرورت و احراز عدم تمکن مالی، دادگاه اقدام به تعیین وکیل تسخیری برای بزه دیده خواهد کرد.

ب) الزام قانونی به تعیین وکیل، فارغ از تمکن مالی

دسته دوم موارد تعیین وکیل تسخیری، زمانی است که قانون، حضور وکیل را در برخی جرایم خاص یا برای گروه های ویژه از افراد، الزامی می داند. در این موارد، حتی اگر متهم از تمکن مالی کافی برخوردار باشد اما وکیلی معرفی نکند، یا وکیل او بدون عذر موجه غیبت کند، مرجع قضایی مکلف به تعیین وکیل تسخیری است. این بخش به تفصیل این موارد را شرح می دهد.

تعیین وکیل تسخیری، نه تنها یک حق برای شهروندان است، بلکه در بسیاری از جرایم سنگین، یک تکلیف قانونی بر عهده دستگاه قضا برای تضمین دادرسی عادلانه محسوب می شود.

موارد الزامی تعیین وکیل تسخیری (جرایم و مراحل خاص)

در نظام حقوقی ایران، برخی جرایم و مراحل دادرسی به دلیل اهمیت و مجازات های سنگین، نیازمند حضور وکیل هستند و در صورت عدم معرفی وکیل از سوی متهم، دادگاه یا دادسرا مکلف به تعیین وکیل تسخیری است. این موارد، ستون فقرات موضوع موارد تعیین وکیل تسخیری را تشکیل می دهند.

1. در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا (ماده 190 تبصره 2 قانون آیین دادرسی کیفری)

مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، اولین گام جدی در روند رسیدگی به جرایم است. در این مرحله، جمع آوری دلایل، اظهارات متهم و شهود انجام می شود که می تواند تأثیر بسزایی در سرنوشت پرونده داشته باشد. حضور وکیل در این مرحله برای متهم حیاتی است.

• جرایم: طبق تبصره 2 ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری، در جرایمی که مجازات آن ها سلب حیات (اعدام) یا حبس ابد است، تعیین وکیل تسخیری الزامی است.
• شرط تعیین: اگر متهم در این دسته از جرایم، وکیلی برای خود معرفی نکند، بازپرس مکلف است برای او وکیل تسخیری انتخاب کند.
• مسئولیت: در این موارد، بازپرس وظیفه دارد بدون نیاز به درخواست متهم، اقدام به انتخاب وکیل تسخیری کند تا حق دفاع متهم تضمین شود.

2. در مرحله رسیدگی در دادگاه (ماده 348 قانون آیین دادرسی کیفری)

پس از مرحله دادسرا و در صورت صدور کیفرخواست، پرونده وارد مرحله رسیدگی در دادگاه می شود. در این مرحله نیز، قانون گذار برای برخی جرایم خاص، حضور وکیل را الزامی دانسته است.

• جرایم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک (موضوع بندهای الف تا ت ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری): این جرایم به دلیل اهمیت و مجازات های سنگین، نیازمند رسیدگی تخصصی تر در دادگاه کیفری یک هستند.
  • جرایم موجب مجازات سلب حیات.
  • جرایم موجب مجازات حبس ابد.
  • جرایم موجب مجازات قطع عضو.
  • جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیشتر.
  • جرایم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر.
• جرایم منافی عفت: در جرایم منافی عفت که مستقیماً در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار دارند، در صورتی که متهم وکیلی معرفی نکند، تعیین وکیل تسخیری الزامی است.
• شرط تعیین: در تمامی جرایم فوق، اگر متهم خود وکیلی معرفی نکند یا وکیل او بدون عذر موجه در اولین جلسه رسیدگی دادگاه حاضر نشود، تعیین وکیل تسخیری توسط دادگاه الزامی است.
• مسئولیت: در این موارد، دادگاه مکلف است وکیل تسخیری را برای دفاع از متهم تعیین کند.

3. برای اطفال و نوجوانان (ماده 415 قانون آیین دادرسی کیفری)

اطفال و نوجوانان به دلیل شرایط سنی و عدم رشد کامل فکری، در نظام قضایی از حمایت های ویژه ای برخوردارند. حضور وکیل برای آن ها در مراحل دادرسی، به ویژه در جرایم سنگین، از اهمیت مضاعفی برخوردار است.

• جرایم:
  • جرایمی که رسیدگی به آن ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است.
  • جرایمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است.
  • جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر.
• شرط تعیین: اگر ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان پس از ابلاغ مرجع قضایی، وکیلی برای او تعیین نکند یا وکیل تعیینی بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، وکیل تسخیری تعیین می گردد.
• مسئولیت: دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان برای متهم (طفل یا نوجوان) وکیل تعیین می کند که این وکیل، وکیل تسخیری محسوب می شود.

4. برای متهمین دچار جنون (ماده 13 تبصره 2 قانون آیین دادرسی کیفری)

افرادی که به جنون مبتلا هستند، توانایی درک کامل روند قضایی و دفاع از خود را ندارند، بنابراین قانون حمایت ویژه ای از آن ها در نظر گرفته است.

• شرایط: اگر متهم پیش از صدور حکم قطعی به جنون مبتلا شود، تعقیب و دادرسی متوقف می شود، مگر در جرایم حق الناسی خاص که اثبات جرم به نحوی باشد که فرد در صورت سلامت نیز نتواند از خود رفع اتهام کند.
• شرط تعیین: در این صورت، به ولی، قیم یا سرپرست قانونی متهم ظرف مهلت 5 روز ابلاغ می شود که وکیلی برای او معرفی کنند. در صورت عدم معرفی وکیل توسط آن ها، وکیل تسخیری تعیین می گردد.
• مسئولیت: تعیین وکیل تسخیری توسط دادگاه بدون توجه به نوع جرم و میزان مجازات آن، در این مورد الزامی است و تعقیب و دادرسی با حضور وکیل تسخیری ادامه می یابد.

5. در مرحله تجدید نظر و اعاده دادرسی

گاهی اوقات پرونده پس از صدور حکم بدوی، وارد مراحل بالاتر دادرسی مانند تجدیدنظر یا اعاده دادرسی می شود. طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، اختیارات وکیل تسخیری به مرحله بدوی محدود نمی شود و مادامی که وکالت از وکیل سلب نگردیده باشد، او می تواند در مراحل تجدید نظر و اعاده دادرسی نیز به وظایف وکالتی خود عمل کند. این امر تضمین کننده تداوم حمایت حقوقی از متهم در طول کل فرآیند قضایی است.

فرآیند و نحوه درخواست وکیل تسخیری

شناخت فرآیند درخواست وکیل تسخیری برای متهمان و بزه دیدگان بسیار مهم است. این بخش به تفصیل چگونگی درخواست وکیل تسخیری را شرح می دهد، هم در مواردی که نیاز به درخواست صریح است و هم در شرایطی که دادگاه خودکار اقدام می کند.

برای متهم

در صورتی که متهم در پرونده های کیفری نیاز به وکیل تسخیری داشته باشد و شرایط عدم تمکن مالی را دارا باشد، می تواند به روش زیر اقدام کند:

1. تقدیم درخواست کتبی: متهم باید یک درخواست کتبی تنظیم و تا پایان اولین جلسه رسیدگی به قاضی پرونده ارائه دهد.
2. محتوای درخواست: این درخواست باید شامل مشخصات کامل متهم، شماره پرونده قضایی و مهم تر از همه، دلایل و مدارکی دال بر عدم تمکن مالی برای گرفتن وکیل باشد. متهم باید به وضوح بیان کند که قادر به پرداخت حق الوکاله وکیل خصوصی نیست.
3. بررسی توسط دادگاه: پس از دریافت درخواست، دادگاه وضعیت مالی متهم را بررسی و در صورت احراز عدم تمکن، برای او وکیل تسخیری تعیین می کند.

برای شاکی/بزه دیده

شاکی یا بزه دیده نیز می تواند تحت شرایط خاصی از وکیل تسخیری بهره مند شود، اما فرآیند آن کمی متفاوت است:

1. تقاضا به دادگاه: بزه دیده باید تقاضای خود را مبنی بر تعیین وکیل تسخیری به دادگاه ارائه دهد.
2. اثبات عدم تمکن مالی: همانند متهم، بزه دیده نیز باید عدم تمکن مالی خود را برای دادگاه اثبات کند.
3. تشخیص ضرورت حضور وکیل: علاوه بر عدم تمکن مالی، دادگاه باید ضرورت حضور و دفاع وکیل را برای بزه دیده تشخیص دهد. این بدان معناست که دادگاه باید احراز کند که بدون حضور وکیل، حقوق بزه دیده در خطر تضییع قرار می گیرد.

موارد تعیین خودکار

در برخی موارد تعیین وکیل تسخیری که قانون صراحتاً حضور وکیل را الزامی می داند (همان طور که در بخش های قبلی شرح داده شد، مانند جرایم موجب سلب حیات یا حبس ابد)، نیازی به درخواست صریح و کتبی از سوی متهم نیست. در این شرایط، مرجع قضایی (اعم از بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی یا دادگاه در مرحله رسیدگی) خود مکلف است برای متهم وکیل تسخیری تعیین کند، حتی اگر متهم وکیلی معرفی نکرده باشد یا وکیل تعیینی بدون عذر موجه غیبت کند.

نمونه متن درخواست وکیل تسخیری

درخواست زیر می تواند به عنوان یک الگوی ساده برای تقاضای تعیین وکیل تسخیری مورد استفاده قرار گیرد:

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه]
مجتمع قضایی [نام مجتمع قضایی]

با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی متقاضی]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، متهم/شاکی پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده]، بدین وسیله به استحضار آن مقام محترم می رساند که به دلیل عدم توانایی مالی لازم برای انتخاب و معرفی وکیل و پرداخت حق الوکاله، قادر به تأمین هزینه های مربوطه نمی باشم.

بر این اساس، با استناد به ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری، خواهشمندم دستور فرمایید نسبت به تعیین وکیل تسخیری برای اینجانب اقدام عاجل مبذول فرمایند.

با تشکر و احترام فراوان،

امضا: [امضای متقاضی]
تاریخ: [تاریخ درخواست]

حق الوکاله و حدود اختیارات وکیل تسخیری

پس از تعیین وکیل تسخیری، مسائل مربوط به پرداخت حق الوکاله و همچنین حدود اختیارات و وظایف او مطرح می شود. این بخش به این دو موضوع مهم می پردازد.

پرداخت حق الوکاله

یکی از مزایای اصلی وکیل تسخیری برای متقاضیان، عدم نیاز به پرداخت حق الوکاله توسط خود متهم یا بزه دیده است. حق الوکاله وکیل تسخیری توسط قوه قضائیه پرداخت می شود.

• منبع پرداخت: حق الوکاله این وکلا از محل اعتبارات و بودجه های تخصیص یافته به قوه قضائیه تأمین می گردد.
• میزان حق الوکاله: دادگاه با در نظر گرفتن اقدامات و زمانی که وکیل تسخیری برای پرونده صرف کرده است، میزان حق الوکاله او را تعیین می کند. این مبلغ نباید از تعرفه های قانونی که برای خدمات وکالتی مشخص شده است، فراتر رود.

حدود اختیارات

برخلاف تصور برخی، وکیل تسخیری از نظر قانونی، دقیقاً همان حدود اختیارات و وظایفی را دارد که یک وکیل تعیینی (انتخابی توسط موکل) داراست. این به معنای دفاع تمام عیار و جامع از حقوق موکل در تمامی مراحل دادرسی است.

• مراحل دادرسی: وکیل تسخیری می تواند در تمامی مراحل دادرسی از جمله دادسرا (تحقیقات مقدماتی)، دادگاه بدوی، دادگاه تجدید نظر و حتی مرحله اعاده دادرسی، از موکل خود دفاع کند. رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور نیز بر این موضوع تأکید دارد که تعیین وکیل تسخیری به طور کلی برای دفاع از اتهام است و انحصار به مرحله بدوی ندارد.
• وظایف: انجام مشاوره حقوقی، ارائه لوایح دفاعی، حضور در جلسات دادگاه، اعتراض به تصمیمات مراجع قضایی، جمع آوری دلایل و هر اقدام قانونی دیگری که برای دفاع از موکل ضروری باشد، در حیطه اختیارات و وظایف وکیل تسخیری قرار می گیرد.

آیا امکان تغییر وکیل تسخیری یا معرفی وکیل تعیینی وجود دارد؟

این سؤال از جمله دغدغه هایی است که ممکن است برای متهمان یا بزه دیدگان مطرح شود:

• تغییر وکیل تسخیری: بله، طبق قوانین موجود، متهم می تواند برای یک بار از دادگاه درخواست کند که وکیل تسخیری او تغییر یابد. این درخواست باید با دلایل موجه همراه باشد.
• معرفی وکیل تعیینی: بله، هرگاه متهم پس از تعیین وکیل تسخیری، خود وکیل دیگری را برای دفاع از خود معرفی کند، وکالت تسخیری خودبه خود منتفی می شود. در این صورت، وکیل تعیینی مسئولیت دفاع را برعهده خواهد گرفت و پرونده به روال عادی خود با حضور وکیل انتخابی متهم ادامه می یابد.

تعهدات و چالش های احتمالی

وکیل تسخیری، مانند هر وکیل دیگری، دارای تعهدات حرفه ای و اخلاقی در قبال موکل خود است. با این حال، ماهیت تعیین این وکلا توسط مرجع قضایی، می تواند چالش ها و ملاحظاتی را نیز به همراه داشته باشد که برای درک کامل این نهاد حقوقی باید به آن ها پرداخت.

تعهدات وکیل تسخیری

تعهدات وکیل تسخیری نسبت به موکل خود، از نظر ماهیت و گستردگی، دقیقاً مشابه تعهدات یک وکیل تعیینی است. این تعهدات شامل موارد زیر می شود:

• دفاع شایسته: وکیل تسخیری موظف است با استفاده از دانش و مهارت حقوقی خود، بهترین و مؤثرترین دفاع ممکن را از حقوق و منافع موکل به عمل آورد.
• حفظ منافع موکل: تمامی اقدامات وکیل باید در راستای حفظ منافع مشروع و قانونی موکل باشد.
• رعایت اصول اخلاقی و حرفه ای وکالت: وکیل تسخیری باید به تمامی سوگندها و اصول اخلاقی حرفه وکالت، از جمله حفظ اسرار موکل و صداقت در عملکرد، پایبند باشد.
• حضور منظم: وکیل موظف است در تمامی جلسات رسیدگی و مراحل دادرسی که حضور او ضروری است، شرکت کند و در صورت عدم امکان حضور، عذر موجه خود را به موقع به مرجع قضایی اعلام کند.
• ارائه مشاوره: وکیل تسخیری باید مشاوره های لازم را به موکل خود ارائه دهد و او را از روند پرونده، حقوق و تکالیفش آگاه سازد.

چالش ها و ملاحظات

با وجود اهمیت و فواید بی شمار نهاد وکیل تسخیری در تضمین عدالت، برخی چالش ها و ملاحظات نیز در این مسیر وجود دارد که می توانند بر تجربه موکل و حتی کیفیت دفاع تأثیرگذار باشند:

• تفاوت در انتخاب وکیل: بزرگترین چالش این است که موکل، برخلاف وکیل تعیینی، امکان انتخاب مستقیم وکیل خود را ندارد. وکیل تسخیری توسط مرجع قضایی از میان فهرست وکلای واجد شرایط تعیین می شود. این عدم انتخاب مستقیم ممکن است گاهی بر اعتماد اولیه موکل به وکیل تأثیر بگذارد.
• بار کاری وکلای تسخیری: وکلایی که به صورت تسخیری وکالت پرونده ها را برعهده می گیرند، گاهی با حجم بالایی از پرونده ها مواجه هستند. این موضوع می تواند بر زمان و انرژی اختصاص یافته به هر پرونده تأثیرگذار باشد.
• مسئولیت سنگین وکلای تسخیری: در پرونده های حساس و با مجازات های سنگین، وکلای تسخیری مسئولیت بسیار خطیری برعهده دارند. دفاع از حقوق فردی که آزادی یا حتی جانش در معرض خطر است، نیازمند دقت، تخصص و تعهد بالایی است.
• میزان حق الوکاله: با وجود اینکه حق الوکاله توسط قوه قضائیه پرداخت می شود و بار مالی از دوش موکل برداشته می شود، اما میزان آن طبق تعرفه های قانونی تعیین شده و ممکن است برای وکلا در مقایسه با حق الوکاله های توافقی در پرونده های تعیینی، کمتر باشد. این مسئله می تواند گاهی بر انگیزه های مالی وکلا تأثیر بگذارد، هرچند وکلای متعهد همواره با جدیت و مسئولیت پذیری به وظایف خود عمل می کنند.

سوالات متداول

وکیل تسخیری کاملاً رایگان است؟

بله، از نظر موکل، خدمات وکیل تسخیری کاملاً رایگان است. حق الوکاله این وکلا توسط قوه قضائیه و از محل اعتبارات دولتی پرداخت می شود و متهم یا بزه دیده هیچ مسئولیتی برای پرداخت هزینه ها ندارد.

آیا شاکی یا بزه دیده هم می تواند وکیل تسخیری داشته باشد؟

بله، طبق تبصره ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه دیده فاقد تمکن مالی ضروری تشخیص دهد، برای او وکیل تسخیری تعیین می کند.

تا چه زمانی می توان از خدمات وکیل تسخیری استفاده کرد؟

اختیارات وکیل تسخیری به مرحله بدوی محدود نمی شود و طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، وکیل تسخیری می تواند در مراحل تجدید نظر و اعاده دادرسی نیز به دفاع از موکل خود ادامه دهد، مگر اینکه وکالت از او سلب شود یا موکل وکیل تعیینی معرفی کند.

اگر دادگاه وکیل تسخیری تعیین کرد، آیا می توانم خودم وکیل بگیرم؟

بله، هرگاه پس از تعیین وکیل تسخیری، متهم یا بزه دیده وکیل تعیینی به دادگاه معرفی کند، وکالت تسخیری منتفی می شود و وکیل تعیینی مسئولیت پرونده را برعهده می گیرد.

آیا می توانم وکیل تسخیری خود را عوض کنم؟

بله، تقاضای تغییر وکیل تسخیری از سوی متهم برای یک بار قابل پذیرش است و باید با ارائه دلایل موجه به دادگاه همراه باشد.

در چه نوع جرایمی تعیین وکیل تسخیری اجباری است؟

تعیین وکیل تسخیری در مواردی مانند جرایم موجب سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جنایات عمدی با نصف دیه کامل یا بیشتر، جرایم تعزیری درجه سه و بالاتر، و همچنین برای اطفال و نوجوانان و متهمین دچار جنون در جرایم خاص، الزامی است. این الزام هم در مرحله تحقیقات مقدماتی و هم در مرحله رسیدگی دادگاه صادق است.

وکیل تسخیری از کجا تعیین می شود؟

وکیل تسخیری توسط مرجع قضایی (دادگاه یا بازپرس) و از میان وکلای واجد شرایط حوزه قضایی مربوطه یا نزدیک ترین حوزه قضایی، تعیین و به پرونده معرفی می شود.

تفاوت وکیل تسخیری و معاضدتی چیست و کدام برای من مناسب تر است؟

وکیل تسخیری در امور کیفری و توسط دادگاه/بازپرس تعیین می شود، در حالی که وکیل معاضدتی در امور حقوقی (مدنی) و توسط کانون وکلا/مرکز مشاوران معرفی می گردد. اگر پرونده شما ماهیت کیفری دارد و توانایی مالی برای گرفتن وکیل را ندارید یا جرم شما از موارد الزامی تعیین وکیل است، وکیل تسخیری مناسب شماست. اگر پرونده حقوقی است و توان مالی ندارید، باید به دنبال وکیل معاضدتی باشید.

نتیجه گیری

وکیل تسخیری، به عنوان یک نهاد حقوقی مهم و حمایتی، نقش بسزایی در تضمین عدالت و تحقق حق دفاع برای همه شهروندان ایفا می کند. این سازوکار، به ویژه برای افرادی که از نظر مالی قادر به تأمین وکیل خصوصی نیستند، فرصتی حیاتی فراهم می آورد تا از حقوق خود در برابر قانون به شکلی مؤثر دفاع کنند و اطمینان حاصل شود که هیچ کس به دلیل ضعف مالی از دادرسی عادلانه محروم نماند. موارد تعیین وکیل تسخیری، همان طور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، شامل شرایط عدم تمکن مالی متهم یا بزه دیده و همچنین الزامات قانونی در جرایم خاص و مراحل حساس دادرسی، مانند جرایم سنگین، پرونده های مربوط به اطفال و نوجوانان و متهمین دچار جنون می شود.

با آگاهی از موارد تعیین وکیل تسخیری، نحوه درخواست و فرآیندهای قانونی مربوطه، هر فردی می تواند در مواجهه با چالش های قضایی، گامی مؤثر در جهت حفظ حقوق خود بردارد. این مقاله تلاش کرد تا با ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی، راهنمای جامعی برای درک و بهره برداری از این حق قانونی فراهم آورد. در نهایت، توصیه می شود برای هرگونه اقدام حقوقی، همواره با وکلای متخصص مشورت نمایید تا با در نظر گرفتن جزئیات پرونده خاص شما، بهترین راهکار قانونی اتخاذ گردد. آگاهی از این موارد، سنگ بنای حفظ کرامت انسانی و حقوق شهروندی در جامعه است.