شرایط گرفتن سفته بابت ضمانت

برای گرفتن سفته بابت ضمانت باید به نکات حقوقی مهمی توجه کرد تا از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری شود. صادرکننده و گیرنده سفته باید از شرایط قانونی تکمیل، تفاوت انواع سفته ضمانت و نحوه به اجرا گذاشتن آن آگاهی کامل داشته باشند.

سفته، این سند تجاری قدیمی و پرکاربرد، در بسیاری از روابط مالی و تعهدات قراردادی، ابزاری قدرتمند برای ایجاد اطمینان و تضمین محسوب می شود. از ضمانت حسن انجام کار در استخدام گرفته تا تضمین بازپرداخت وام یا تعهدات در قراردادهای شخصی، سفته نقش حیاتی ایفا می کند. اما استفاده صحیح و ایمن از این سند، مستلزم آگاهی دقیق از پیچیدگی های قانونی و ریزه کاری های مربوط به پر کردن آن است. ناآگاهی در این زمینه می تواند منجر به مشکلات حقوقی جدی برای هر دو طرف، یعنی صادرکننده و گیرنده سفته، شود.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، تمامی جنبه های مربوط به شرایط گرفتن سفته بابت ضمانت را از صفر تا صد تشریح می کند. از تعریف سفته و جایگاه حقوقی آن گرفته تا نحوه صحیح تکمیل بخش های مختلف سفته ضمانت، تفاوت های انواع آن، نکات حقوقی کلیدی برای حفظ حقوق هر دو طرف، و مراحل قانونی به اجرا گذاشتن یا استرداد سفته، به صورت دقیق و مرحله به مرحله ارائه خواهد شد تا مخاطبان با هر سطح دانش حقوقی بتوانند با آگاهی کامل از این سند تجاری استفاده کنند.

سفته چیست و چرا به عنوان ابزار ضمانت استفاده می شود؟

سفته، یک سند تجاری مهم است که در معاملات و تعهدات مالی به کار می رود. این سند به موجب قانون تجارت تعریف شده و دارای اعتبار حقوقی ویژه ای است که آن را از اسناد عادی متمایز می کند. در واقع، سفته تعهدی کتبی است از سوی صادرکننده به گیرنده مبنی بر پرداخت مبلغ مشخصی در تاریخ معین یا عندالمطالبه.

تعریف سفته و جایگاه حقوقی آن

سفته در قانون تجارت ایران، در کنار چک و برات، به عنوان یکی از اسناد تجاری مهم شناخته می شود. ماده ۳۰۷ قانون تجارت سفته را چنین تعریف می کند: «سفته سندی است که به موجب آن امضاکننده تعهد می کند که مبلغی را در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد او بپردازد.» این تعریف نشان می دهد که سفته یک سند تعهدآور است و صادرکننده آن، به صورت رسمی و قانونی، مسئول پرداخت وجه آن در زمان مقرر است.

جایگاه حقوقی سفته به آن قدرت اجرایی می بخشد. به این معنا که در صورت عدم ایفای تعهد از سوی صادرکننده، دارنده سفته می تواند از طریق مراجع قانونی برای وصول وجه آن اقدام کند. این ویژگی، سفته را به ابزاری مطمئن برای تضمین تعهدات تبدیل کرده است.

تفاوت سفته با چک و برات

اگرچه سفته، چک و برات هر سه اسناد تجاری هستند، اما تفاوت های کلیدی بین آن ها وجود دارد:

1. نیاز به حساب بانکی: برای صدور چک، داشتن حساب بانکی الزامی است، اما برای صدور سفته نیازی به حساب بانکی نیست و هر فردی می تواند آن را صادر کند.
2. قابلیت انتقال: هر سه سند قابلیت انتقال از طریق پشت نویسی (ظهرنویسی) را دارند، اما شرایط و آثار حقوقی هر یک ممکن است متفاوت باشد.
3. جنبه کیفری: چک بلامحل علاوه بر جنبه حقوقی، جنبه کیفری نیز دارد و صادرکننده آن می تواند تحت تعقیب کیفری قرار گیرد. در حالی که عدم پرداخت سفته، صرفاً جنبه حقوقی دارد.
4. مبلغ: سفته دارای سقف مبلغی است که بر روی آن درج شده و نمی توان بیش از آن مبلغ را در سفته نوشت. اما در چک، مبلغ می تواند به صورت دلخواه توسط صادرکننده تعیین شود.

دلایل استفاده از سفته به عنوان ابزار ضمانت

استفاده از سفته به عنوان ابزار ضمانت به دلایل متعددی رواج دارد:

• ایجاد اطمینان: سفته به گیرنده اطمینان می دهد که در صورت عدم ایفای تعهد از سوی صادرکننده، می تواند از طریق قانونی برای جبران خسارت اقدام کند.
• سهولت و سرعت: تهیه و تکمیل سفته نسبتاً آسان و سریع است و نیاز به تشریفات پیچیده اداری یا بانکی ندارد.
• اعتبار قانونی: سفته به دلیل پشتوانه قانونی خود در قانون تجارت، از اعتبار بالایی برخوردار است و در مراجع قضایی قابل استناد است.
• تضمین تعهدات مختلف: سفته می تواند برای انواع تعهدات مالی و غیرمالی به کار رود؛ از تضمین پرداخت وام و اجاره بها گرفته تا ضمانت حسن انجام کار و تعهدات قراردادی.

در مجموع، سفته به دلیل ماهیت تعهدآور و قابلیت اجرایی قانونی اش، به یک ابزار پرکاربرد و مطمئن در روابط تجاری و شخصی تبدیل شده است. شناخت دقیق ویژگی ها و شرایط گرفتن سفته بابت ضمانت برای تمامی افراد، اعم از صادرکننده و گیرنده، ضروری است تا از بروز مشکلات حقوقی پیشگیری شود.

شناخت انواع سفته ضمانت و تفاوت های کلیدی آن ها

سفته به عنوان ابزار ضمانت، کاربردهای متنوعی دارد و متناسب با نوع تعهد، نحوه تکمیل و شرایط به اجرا گذاشتن آن متفاوت خواهد بود. درک این تفاوت ها برای هر دو طرف معامله حیاتی است.

سفته ضمانت حسن انجام کار

یکی از رایج ترین کاربردهای سفته در روابط کاری و قراردادی، سفته ضمانت حسن انجام کار است. این نوع سفته به منظور تضمین کیفیت و تکمیل صحیح تعهدات کاری یا پیمانکاری صادر می شود.

تعریف و کاربرد

سفته ضمانت حسن انجام کار، سندی است که معمولاً کارفرمایان از کارکنان یا پیمانکاران خود دریافت می کنند تا اطمینان حاصل کنند که کار محوله با دقت، کیفیت مطلوب و در زمان مقرر انجام خواهد شد. این سفته، تضمینی برای جبران خسارات احتمالی ناشی از کم کاری، قصور، ترک کار یا عدم رعایت استانداردهای لازم در انجام تعهدات است. در قراردادهای استخدامی، پیمانکاری، یا حتی قراردادهای خدماتی، این نوع سفته به عنوان یک پشتوانه محکم برای کارفرما عمل می کند.

نکات حیاتی در پر کردن (برای صادرکننده و گیرنده)

پر کردن صحیح سفته ضمانت حسن انجام کار، برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی و حفظ حقوق هر دو طرف، اهمیت فوق العاده ای دارد. مهمترین نکات عبارتند از:

• عدم درج تاریخ پرداخت: برخلاف سفته های عادی که دارای تاریخ سررسید مشخصی هستند، در سفته ضمانت حسن انجام کار، نباید تاریخ پرداخت قید شود. در قسمت مربوط به تاریخ پرداخت، باید به صورت واضح عبارت بابت ضمانت حسن انجام کار، بابت تضمین انجام تعهدات قرارداد شماره [شماره قرارداد] یا بابت امانت درج شود. درج تاریخ سررسید می تواند به سفته جنبه پرداخت نقدی بدهد و به اجرا گذاشتن آن را برای دارنده آسان تر کند، حتی اگر قصوری از سوی صادرکننده رخ نداده باشد.
• قید نام و مشخصات دقیق گیرنده: حتماً باید نام کامل شخص حقیقی یا حقوقی (شرکت یا نهاد) که سفته به عنوان ضمانت به او تحویل داده می شود، در قسمت در وجه به صورت دقیق نوشته شود. پرهیز از عبارت در وجه حامل در این نوع سفته بسیار حیاتی است. سفته در وجه حامل، به معنای آن است که هر کس آن را در اختیار داشته باشد، می تواند وجه آن را مطالبه کند و این موضوع خطرات بسیاری را برای صادرکننده به همراه دارد.
• درج مبلغ: مبلغ سفته باید به عدد و حروف و مطابق با سقف تعیین شده بر روی برگ سفته، به صورت خوانا قید شود. این مبلغ معمولاً بر اساس توافق طرفین و میزان تعهد یا خسارت احتمالی تعیین می گردد.
• اهمیت قرارداد کتبی: وجود یک قرارداد کتبی و شفاف که به صورت صریح به سفته ضمانت اشاره کند و جزئیات آن (شامل شماره سفته، مبلغ، علت صدور و شرایط به اجرا گذاشتن و استرداد) را قید کند، بسیار ضروری است. این قرارداد، پشتوانه حقوقی سفته است و شرایط سوءاستفاده از آن را به حداقل می رساند.

شرایط به اجرا گذاشتن سفته ضمانت حسن انجام کار

به اجرا گذاشتن سفته ضمانت حسن انجام کار، برخلاف سفته های عادی، صرفاً با عدم پرداخت وجه در سررسید محقق نمی شود. دارنده سفته باید اثبات کند که صادرکننده سفته، تعهدات مندرج در قرارداد را نقض کرده یا در انجام کار قصور ورزیده است. بدون اثبات نقض تعهد یا خسارت وارده، به اجرا گذاشتن این سفته در مراجع قضایی بسیار دشوار خواهد بود.

سفته ضمانت پرداخت (وام، دین، اجاره، اقساط)

نوع دیگر سفته ضمانت، برای تضمین پرداخت های مالی مشخص به کار می رود.

تعریف و کاربرد

این سفته برای تضمین بازپرداخت یک وام، دین، اجاره بها، اقساط خرید کالا یا هرگونه تعهد مالی دیگری صادر می شود. در این موارد، سفته به عنوان یک ابزار تکمیلی برای قرارداد اصلی عمل می کند و به دارنده اطمینان می دهد که در صورت عدم پرداخت در موعد مقرر، می تواند از طریق قانونی برای وصول مطالبات خود اقدام کند. این سفته می تواند در معاملات شخصی، بین افراد حقیقی، یا بین اشخاص حقیقی و حقوقی (مانند بانک ها و موسسات مالی) مورد استفاده قرار گیرد.

نکات حیاتی در پر کردن

تکمیل صحیح این نوع سفته نیز دارای اهمیت است:

• لزوم درج تاریخ سررسید پرداخت: در این نوع سفته، برخلاف سفته حسن انجام کار، باید تاریخ دقیق سررسید پرداخت (روز، ماه، سال) به صورت واضح و خوانا قید شود. این تاریخ نشان دهنده زمانی است که صادرکننده متعهد به پرداخت مبلغ سفته می شود. اگر تاریخ مشخصی قید نشود، سفته عندالمطالبه (به محض درخواست) محسوب شده و دارنده هر زمان می تواند آن را به اجرا بگذارد.
• ذکر نام و مشخصات دقیق گیرنده: مانند سفته حسن انجام کار، نام کامل و دقیق شخص یا شرکتی که سفته در وجه او صادر می شود، باید در قسمت در وجه درج شود. باز هم تاکید می شود که از در وجه حامل پرهیز شود.
• قید مبلغ: مبلغ دقیق تعهد شده، هم به عدد و هم به حروف، باید به صورت کاملاً خوانا و بدون ابهام نوشته شود. این مبلغ باید با سقف سفته مطابقت داشته باشد.
• اشاره به موضوع ضمانت (توصیه شده): اگرچه الزامی نیست، اما توصیه می شود که در متن سفته یا در یک قرارداد جداگانه، به موضوع ضمانت اشاره شود؛ به عنوان مثال، بابت ضمانت بازپرداخت وام شماره X یا بابت ضمانت اجاره بهای ملک پلاک ثبتی Y. این کار شفافیت بیشتری ایجاد می کند و از ابهامات بعدی جلوگیری می نماید.

شرایط به اجرا گذاشتن

به اجرا گذاشتن سفته ضمانت پرداخت نسبتاً ساده تر است. در صورتی که صادرکننده در تاریخ سررسید (یا عندالمطالبه در صورت عدم قید تاریخ) مبلغ سفته را پرداخت نکند، دارنده می تواند با طی مراحل قانونی برای وصول آن اقدام کند. در این مورد، نیازی به اثبات نقض تعهد غیرمالی نیست و صرفاً عدم پرداخت وجه کفایت می کند.

مراحل گام به گام تهیه و تکمیل سفته ضمانت

برای استفاده صحیح و قانونی از سفته به عنوان ابزار ضمانت، لازم است مراحل تهیه و تکمیل آن را با دقت و به ترتیب انجام دهید. این بخش یک راهنمای جامع و گام به گام در این زمینه ارائه می دهد.

از کجا سفته تهیه کنیم؟

تهیه سفته از مراجع معتبر، اولین قدم برای اطمینان از صحت و اعتبار آن است.

1. بانک ملی: معتبرترین و امن ترین مرجع برای تهیه سفته، شعب بانک ملی ایران است. با مراجعه به این شعب می توانید سفته های معتبر و دارای پشتوانه قانونی را تهیه کنید. این روش به دلیل اطمینان از اصالت سند، همواره توصیه می شود.
2. دکه های روزنامه فروشی: در گذشته، دکه های روزنامه فروشی نیز از مراکز فروش سفته بودند. اما به دلیل افزایش موارد سفته های تقلبی و سوءاستفاده های احتمالی، توصیه می شود تا حد امکان از این طریق سفته تهیه نشود. اگر ناچار به خرید از این مراکز هستید، حتماً از اصالت سفته اطمینان حاصل کنید.
3. سامانه سفته و برات الکترونیکی: در راستای هوشمندسازی و افزایش امنیت اسناد تجاری، «سامانه سفته و برات الکترونیکی» توسط خزانه داری کل کشور در دست توسعه است. هدف از این سامانه، ارائه خدمات سریع و دقیق، جلوگیری از جعل و سوءاستفاده، و اعتباربخشی با امضای دیجیتال است. با عملیاتی شدن کامل این سامانه، فرآیند تهیه سفته بسیار امن تر و کارآمدتر خواهد شد.

مدارک لازم برای خرید سفته

برای خرید سفته از شعب بانک ملی یا دکه های روزنامه فروشی، تنها مدرک مورد نیاز کارت ملی است. نیازی به ارائه مدارک پیچیده بانکی یا هویتی دیگر نیست. هر برگ سفته دارای شماره سریال منحصربه فردی است که اصالت آن را تضمین می کند.

نحوه پر کردن سفته ضمانت (قسمت به قسمت)

تکمیل بخش های مختلف سفته باید با دقت فراوان انجام شود. هرگونه اشتباه یا نقص می تواند ارزش حقوقی سفته را کاهش دهد یا به ایجاد مشکل منجر شود.

1. مبلغ (وجه سفته):

   • مبلغ سفته را هم به عدد و هم به حروف، به صورت کاملاً خوانا و بدون قلم خوردگی بنویسید.
   • مبلغ درج شده نباید از سقف مشخص شده بر روی برگ سفته بیشتر باشد (به عنوان مثال، تا سقف ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال). اگر نیاز به مبلغ بالاتری دارید، باید سفته های بیشتری تهیه کنید.
   • مثال: مبلغ: ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (صد میلیون ریال)

2. در وجه:

   • در این قسمت، نام کامل شخص حقیقی (مانند آقای/خانم [نام و نام خانوادگی]) یا نام دقیق شخص حقوقی (مانند شرکت [نام شرکت] با شماره ثبت [شماره ثبت]) که سفته به نفع او صادر می شود، درج گردد.
   • برای سفته ضمانت، اکیداً از درج عبارت در وجه حامل خودداری کنید. این عبارت، سفته را در دست هر کس که باشد، قابل وصول می کند و خطرات بسیار جدی برای صادرکننده دارد.

3. تاریخ سررسید / پرداخت:

   • این بخش یکی از مهم ترین تفاوت ها بین انواع سفته ضمانت است:
     • برای سفته ضمانت حسن انجام کار یا امانت: نباید تاریخ پرداخت قید شود. به جای آن، عبارت بابت ضمانت حسن انجام کار، بابت تضمین انجام تعهدات قرارداد شماره… یا بابت امانت به صورت واضح نوشته شود.
     • برای سفته ضمانت پرداخت (وام، دین، اجاره): باید تاریخ دقیق سررسید پرداخت (روز، ماه، سال) به صورت خوانا و به عدد و حروف درج شود. عدم درج تاریخ به معنای عندالمطالبه بودن سفته است.

4. محل پرداخت:

   • این قسمت معمولاً خالی گذاشته می شود یا طبق توافق طرفین، محل خاصی برای پرداخت (مانند نام شهر) قید می گردد.

5. تاریخ صدور سفته:

   • تاریخ دقیق روز، ماه و سال صدور سفته باید در این بخش درج شود. این تاریخ برای محاسبه مهلت های قانونی (مانند مهلت واخواست) اهمیت دارد و نباید خالی بماند.

6. امضا و مهر صادرکننده:

   • سفته باید حتماً توسط صادرکننده آن امضا شود. امضا باید کاملاً خوانا و حتی الامکان مطابق با امضای ثبت شده در کارت ملی صادرکننده باشد.
   • در صورت حقوقی بودن صادرکننده، مهر شرکت نیز باید بر روی سفته درج گردد.

7. قید عبارت بابت ضمانت:

   • برای شفافیت بیشتر و اثبات اینکه سفته صرفاً جهت ضمانت صادر شده است، توصیه می شود در بخش توضیحات سفته (معمولاً در حاشیه یا پشت آن) عبارت این سفته بابت ضمانت [نوع ضمانت، مثلاً حسن انجام کار یا بازپرداخت وام] صادر شده است را قید کنید. این کار به جلوگیری از هرگونه تفسیر اشتباه یا سوءاستفاده کمک می کند.

8. ته برگ سفته:

   • هنگام تحویل سفته به گیرنده، حتماً ته برگ سفته را که شامل اطلاعات اصلی سفته است، جدا کرده و نزد خود نگه دارید. این ته برگ به عنوان رسید و مدرکی دال بر صدور سفته عمل می کند و در صورت بروز اختلاف یا عدم استرداد سفته، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

با رعایت دقیق این مراحل و نکات، می توانید با اطمینان خاطر بیشتری سفته ضمانت را تهیه و تکمیل نمایید و از بروز مشکلات حقوقی احتمالی پیشگیری کنید.

نکات حقوقی و حفاظتی برای صادرکننده و گیرنده سفته ضمانت

استفاده از سفته به عنوان ابزار ضمانت، نیازمند آگاهی کامل از نکات حقوقی و حفاظتی برای هر دو طرف معامله است. رعایت این نکات، از بروز بسیاری از مشکلات و سوءاستفاده ها جلوگیری می کند.

برای صادرکننده سفته (دهنده سفته)

صادرکننده سفته باید با دقت و وسواس بیشتری عمل کند تا حقوق خود را حفظ کرده و از خطرات احتمالی مصون بماند.

1. قرارداد کتبی و شفاف:

   همیشه یک قرارداد کتبی و دقیق با گیرنده سفته منعقد کنید. در این قرارداد، تمامی جزئیات مربوط به سفته (شماره سفته، مبلغ، تاریخ صدور، علت دقیق صدور سفته به عنوان ضمانت، شرایط به اجرا گذاشتن و شرایط استرداد آن) را به وضوح قید کنید. این قرارداد، سند پشتیبان سفته است و در صورت بروز هرگونه اختلاف، به عنوان مرجع اصلی عمل می کند.

2. عدم دادن سفته سفید امضا:

   به هیچ عنوان سفته سفید امضا یا سفته با قسمت های خالی تحویل ندهید. این کار می تواند خطرات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد؛ زیرا گیرنده می تواند مبلغ دلخواه، تاریخ سررسید و نام گیرنده را به میل خود پر کند و سفته را به اجرا بگذارد. تمامی بخش های سفته باید قبل از تحویل، توسط صادرکننده تکمیل شود.

3. کپی گرفتن از سفته و دریافت رسید:

   قبل از تحویل سفته به گیرنده، حتماً یک یا چند کپی واضح از سفته تکمیل شده تهیه کنید و آن را نزد خود نگه دارید. همچنین، از گیرنده سفته، یک رسید کتبی با تاریخ و امضا دریافت کنید که در آن به مشخصات کامل سفته (شماره سفته، مبلغ، تاریخ صدور، نام صادرکننده و گیرنده) و علت دقیق صدور آن (به عنوان ضمانت حسن انجام کار، وام و غیره) اشاره شده باشد. این رسید، مدرک مهمی برای شما خواهد بود.

4. تکلیف استرداد سفته:

   پس از اتمام تعهدات و پایان قرارداد، حق صادرکننده سفته است که سفته خود را از گیرنده پس بگیرد. این موضوع باید در قرارداد کتبی ذکر شود. در صورت عدم استرداد سفته توسط گیرنده (پس از اتمام تعهد)، صادرکننده می تواند با ارسال اظهارنامه قضایی و در نهایت طرح دعوی حقوقی در دادگاه، خواستار استرداد سفته شود.

برای گیرنده سفته (دارنده سفته)

گیرنده سفته نیز باید دقت لازم را به کار گیرد تا از اعتبار سفته اطمینان حاصل کرده و در زمان نیاز بتواند از حقوق خود دفاع کند.

1. مطابقت سفته با قرارداد:

   اطمینان حاصل کنید که اطلاعات درج شده در سفته (مبلغ، نام صادرکننده، نوع ضمانت و …) کاملاً با مفاد قرارداد اصلی همخوانی دارد. هرگونه مغایرت می تواند در آینده منجر به بروز اختلاف شود.

2. نگهداری امن سفته:

   سفته یک سند ارزشمند است و باید در مکانی امن و مطمئن نگهداری شود. مفقود شدن سفته می تواند مشکلات حقوقی بسیاری را هم برای دارنده و هم برای صادرکننده ایجاد کند.

3. عدم سوءاستفاده:

   سفته ضمانت صرفاً برای تضمین ایفای تعهدات مشخص صادر شده است و باید فقط در همان چهارچوب قانونی و مشروع مورد استفاده قرار گیرد. سوءاستفاده از سفته ضمانت، می تواند عواقب حقوقی و حتی کیفری (مانند اتهام خیانت در امانت) برای دارنده به همراه داشته باشد.

4. لزوم اثبات تخلف (برای سفته حسن انجام کار):

   اگر سفته بابت ضمانت حسن انجام کار صادر شده باشد، برای به اجرا گذاشتن آن، دارنده باید مدارک و شواهد کافی مبنی بر نقض تعهد یا کوتاهی در انجام کار توسط صادرکننده را ارائه دهد. صرف عدم انجام یک وظیفه جزئی کافی نیست و باید قصور موثر و وارد شدن خسارت اثبات شود.

5. انتقال سفته:

   سفته از طریق پشت نویسی (ظهرنویسی) قابل انتقال به شخص ثالث است. با این حال، انتقال سفته ضمانت باید با احتیاط صورت گیرد و مسئولیت های پشت نویس (ضامن) نیز مشخص شود. در صورت انتقال، پشت نویس نیز در قبال پرداخت وجه سفته مسئول خواهد بود.

هم برای صادرکننده و هم برای گیرنده سفته، شفافیت در تمامی مراحل و مستندسازی دقیق (قرارداد، رسید، کپی سفته) کلید جلوگیری از سوءاستفاده و حفظ حقوق قانونی است. به یاد داشته باشید، هر سفته ای که به عنوان ضمانت داده می شود، در واقع یک امانت است که باید با دقت و مسئولیت پذیری با آن برخورد شود.

مراحل قانونی به اجرا گذاشتن سفته ضمانت

زمانی که تعهدات مربوط به سفته ضمانت رعایت نشود، دارنده سفته حق دارد برای وصول طلب یا جبران خسارت خود، سفته را به اجرا بگذارد. این فرآیند، مستلزم طی کردن مراحل قانونی مشخصی است.

چه زمانی سفته ضمانت قابل اجراست؟

قابلیت اجرا گذاشتن سفته ضمانت، به نوع آن بستگی دارد:

• سفته ضمانت پرداخت (وام، دین، اجاره): در این حالت، سفته زمانی قابل اجراست که صادرکننده در تاریخ سررسید مشخص شده در سفته (یا به محض مطالبه در صورتی که تاریخ سررسید قید نشده باشد و سفته عندالمطالبه باشد) مبلغ تعهد شده را پرداخت نکند. عدم پرداخت به موقع، شرط اصلی به اجرا گذاشتن این نوع سفته است.
• سفته ضمانت حسن انجام کار یا امانت: در این موارد، صرف عدم پرداخت وجه کافی نیست. دارنده سفته باید اثبات کند که صادرکننده سفته، تعهدات قراردادی خود را نقض کرده یا در انجام کار قصور ورزیده و از این بابت خسارتی به دارنده وارد شده است. این اثبات تخلف، می تواند از طریق ارائه مستندات، شهادت شهود یا نظر کارشناس صورت گیرد.

مراحل گام به گام اجرا گذاشتن سفته

فرآیند قانونی به اجرا گذاشتن سفته، شامل چند گام اصلی است:

1. واخواست (اعتراض عدم تادیه):

   اولین و مهمترین گام در به اجرا گذاشتن سفته، واخواست یا اعتراض عدم تادیه است. این اقدام باید در مهلت قانونی انجام شود. مهلت واخواست سفته، ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ سررسید سفته است. دارنده سفته باید با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی یا بانک، برگ واخواست را تکمیل و ابلاغ کند. واخواست، سند رسمی عدم پرداخت سفته است و شرط لازم برای بهره مندی از مزایای قانونی سفته به عنوان سند تجاری (مانند امکان توقیف اموال بدون نیاز به تایید دادگاه در برخی موارد) و همچنین مسئولیت تضامنی ظهرنویسان است.

2. طرح دعوی در محاکم قضایی:

   پس از انجام واخواست (و در صورت عدم پرداخت وجه)، دارنده سفته باید با مراجعه به دادگستری، دادخواست مطالبه وجه سفته را به همراه برگ واخواست و اصل سفته تقدیم کند. در دادخواست باید مشخصات کامل سفته، صادرکننده، و شرح ماجرا قید شود. در مورد سفته ضمانت حسن انجام کار، در این مرحله دارنده باید مدارک اثبات نقض تعهد را نیز ارائه دهد.

3. اخذ حکم اجراییه:

   پس از بررسی پرونده در دادگاه و در صورت احراز حقانیت دارنده، دادگاه حکم به محکومیت صادرکننده سفته به پرداخت وجه آن به همراه خسارات قانونی (مانند تأخیر تأدیه و هزینه دادرسی) صادر می کند. پس از قطعیت حکم، دارنده می تواند درخواست صدور اجراییه کند.

4. اجرای حکم و توقیف اموال:

   با صدور اجراییه، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارجاع می شود. در این مرحله، صادرکننده سفته ملزم به پرداخت وجه آن است. در صورت عدم پرداخت، دارنده می تواند تقاضای توقیف اموال صادرکننده (بدهکار) را مطرح کند. اجرای احکام با شناسایی اموال منقول یا غیرمنقول بدهکار، نسبت به توقیف و در نهایت فروش آن ها از طریق مزایده، جهت وصول وجه سفته اقدام خواهد کرد.

تفاوت های اجرایی بین سفته حسن انجام کار و سفته پرداخت

تفاوت اصلی در مراحل اجرایی این دو نوع سفته در شرط اولیه به اجرا گذاشتن است:

• سفته ضمانت پرداخت: صرف عدم پرداخت در سررسید، برای شروع فرآیند اجرایی کافی است.
• سفته ضمانت حسن انجام کار: دارنده باید ابتدا نقض تعهد یا وارد شدن خسارت را اثبات کند. این اثبات ممکن است نیازمند جلسات دادرسی بیشتر و ارائه شواهد محکم تری باشد. در برخی موارد، پیش از طرح دعوی حقوقی، ممکن است نیاز به ارسال اظهارنامه یا حتی طرح شکایت کیفری (در صورت وجود ارکان جرم خیانت در امانت) باشد.

آگاهی از این مراحل و تفاوت ها، برای هر کسی که قصد استفاده از سفته به عنوان ضمانت را دارد، ضروری است تا بتواند در صورت لزوم، حقوق خود را به درستی پیگیری کند.

ابطال، استرداد و مدت اعتبار سفته ضمانت

پس از اتمام تعهدات مربوط به سفته ضمانت، یا در شرایط خاص، نیاز به ابطال یا استرداد سفته پیش می آید. همچنین سفته دارای مدت اعتبار قانونی برای پیگیری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

شرایط ابطال سفته

سفته زمانی ابطال می شود که تعهد مربوط به آن کاملاً انجام شده باشد و دیگر نیازی به آن سند وجود نداشته باشد. راه های اصلی ابطال سفته عبارتند از:

• اتمام تعهد: با انجام کامل تعهدات توسط صادرکننده (مانند بازپرداخت وام، اتمام موفقیت آمیز پروژه یا پایان مدت قرارداد استخدام بدون هیچگونه تخلف)، سفته ضمانت اعتبار خود را از دست می دهد. در این حالت، صادرکننده حق دارد سفته خود را پس بگیرد.
• انحلال فیزیکی سفته: رایج ترین روش برای ابطال عملی یک سفته، پاره کردن یا آتش زدن آن توسط دارنده و در حضور صادرکننده است. این کار به وضوح نشان می دهد که سفته باطل شده و هیچگونه اثری از آن باقی نمانده است.
• توافق طرفین: طرفین می توانند با توافق یکدیگر، سفته را ابطال و این توافق را به صورت کتبی ثبت کنند، حتی اگر سفته هنوز فیزیکی پاره نشده باشد.

مهلت قانونی برای پیگیری سفته

بر اساس قانون، برای پیگیری و به اجرا گذاشتن سفته، مهلت های قانونی مشخصی وجود دارد. این مهلت ها برای حفظ امنیت و پایداری روابط تجاری تعیین شده اند:

• مهلت واخواست: همانطور که پیش تر گفته شد، واخواست سفته باید ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید انجام شود. عدم واخواست به موقع، باعث می شود سفته از اعتبار سند تجاری خارج شده و به یک سند عادی تبدیل شود و دارنده برخی از مزایای قانونی (مانند مسئولیت تضامنی ظهرنویسان و امکان توقیف اموال صادرکننده از طریق مراجع ثبتی) را از دست بدهد.
• مهلت طرح دعوی: دعوای مطالبه وجه سفته (پس از واخواست) باید ظرف مدت یک سال از تاریخ واخواست در دادگاه اقامه شود. اگر دعوی در این مدت مطرح نشود، دارنده سفته حق رجوع به ظهرنویسان را از دست خواهد داد.
• مدت اعتبار کلی سفته: بر اساس رویه قضایی، اگر سفته واخواست نشده باشد یا مهلت های قانونی برای طرح دعوی از بین رفته باشند، سفته همچنان به عنوان یک سند عادی برای اثبات طلب اعتبار دارد و می توان تا ۵ سال از تاریخ سررسید یا صدور آن (در صورتی که عندالمطالبه باشد) نسبت به طرح دعوای مطالبه وجه در دادگاه اقدام کرد. پس از این مهلت، به اجرا گذاشتن سفته حتی به عنوان یک سند عادی نیز بسیار دشوار یا غیرممکن خواهد شد.

نحوه درخواست استرداد سفته

پس از اینکه تعهدات صادرکننده سفته به طور کامل انجام شد، او حق دارد که سفته خود را از گیرنده پس بگیرد. مراحل درخواست استرداد سفته به شرح زیر است:

1. درخواست شفاهی/کتبی: در ابتدا، صادرکننده می تواند به صورت شفاهی یا با ارسال یک نامه کتبی، درخواست استرداد سفته را از گیرنده داشته باشد.
2. ارسال اظهارنامه قضایی: در صورت عدم همکاری گیرنده یا تأخیر در استرداد سفته، صادرکننده می تواند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اظهارنامه قضایی برای گیرنده ارسال کند. در این اظهارنامه، ضمن اشاره به اتمام تعهدات و مشخصات سفته، از گیرنده درخواست می شود که سفته را مسترد نماید. ارسال اظهارنامه، جنبه رسمی دارد و به عنوان مدرکی برای پیگیری های بعدی مورد استفاده قرار می گیرد.
3. طرح دعوی استرداد سند: اگر با ارسال اظهارنامه نیز سفته مسترد نشود، صادرکننده می تواند با ارائه مدارک و شواهد دال بر اتمام تعهدات خود و همچنین کپی سفته (اگر در دست داشته باشد)، دعوای استرداد سند را در محاکم قضایی مطرح کند. دادگاه پس از بررسی مدارک و احراز اتمام تعهدات، حکم به استرداد سفته صادر خواهد کرد.

آگاهی از این فرآیندها به هر دو طرف کمک می کند تا با اطمینان خاطر بیشتری از سفته به عنوان ابزار ضمانت استفاده کنند و از تضییع حقوقشان جلوگیری شود.

سوالات متداول درباره سفته ضمانت

آیا می توان سفته ضمانت را در وجه حامل صادر کرد؟ چه خطراتی دارد؟

خیر، توصیه اکید این است که سفته ضمانت هرگز در وجه حامل صادر نشود. در سفته ضمانت، به خصوص سفته ضمانت حسن انجام کار، باید نام و مشخصات دقیق گیرنده (کارفرما، وام دهنده و …) به طور کامل درج گردد. صدور سفته در وجه حامل به این معناست که هر کسی که سفته را در دست داشته باشد، می تواند ادعای طلبکاری کرده و آن را به اجرا بگذارد. این موضوع خطرات بسیار جدی از جمله سوءاستفاده های مالی و حقوقی را برای صادرکننده به همراه خواهد داشت.

آیا سفته بدون قرارداد کتبی اعتبار دارد؟

بله، سفته به خودی خود یک سند تجاری مستقل است و حتی بدون وجود قرارداد کتبی پشتیبان نیز اعتبار دارد. با این حال، در مورد سفته ضمانت، وجود یک قرارداد کتبی که علت صدور سفته و شرایط به اجرا گذاشتن آن را به وضوح بیان کند، حیاتی و به شدت توصیه می شود. این قرارداد، از تفسیرهای متفاوت و سوءاستفاده ها جلوگیری کرده و در دادگاه به عنوان مدرک اثبات نیت طرفین عمل می کند. بدون قرارداد، اثبات اینکه سفته صرفاً بابت ضمانت بوده، دشوارتر خواهد بود.

در صورت مفقود شدن سفته ضمانت چه باید کرد؟

در صورت مفقود شدن سفته ضمانت توسط دارنده، او باید بلافاصله مراتب را به صادرکننده اطلاع دهد و از او درخواست سفته جدیدی با همان شرایط کند. همچنین، دارنده می تواند با مراجعه به مراجع قضایی، اعلام مفقودی سفته را ثبت کرده و درخواست صدور حکم سفته مفقودی یا سند المثنی را نماید. در صورتی که صادرکننده سفته، ته برگ سفته را داشته باشد، می تواند از این طریق اثبات کند که سفته ای با آن مشخصات صادر کرده است. در صورتی که صادرکننده سفته را مفقود کند، باید با ارسال اظهارنامه به گیرنده، مراتب را اعلام و درخواست ابطال آن را داشته باشد و در صورت لزوم دعوی ابطال سفته مفقودی را مطرح کند.

آیا پشت نویسی سفته ضمانت مجاز است و چه عواقبی دارد؟

بله، سفته ضمانت مانند سایر سفته ها قابلیت پشت نویسی (ظهرنویسی) و انتقال به شخص ثالث را دارد. با پشت نویسی، دارنده سفته آن را به شخص دیگری منتقل می کند. عواقب پشت نویسی برای پشت نویس (ظهرنویس) این است که او نیز مسئولیت تضامنی در قبال پرداخت وجه سفته پیدا می کند. یعنی اگر صادرکننده اصلی سفته را پرداخت نکند، دارنده می تواند وجه را از هر یک از ظهرنویسان مطالبه کند. بنابراین، پشت نویسی سفته ضمانت باید با آگاهی کامل از مسئولیت های حقوقی آن صورت گیرد.

تفاوت سفته امانی با سفته ضمانت چیست؟

در عرف حقوقی، اصطلاح سفته امانی و سفته ضمانت اغلب به جای یکدیگر به کار می روند و منظور از هر دو، سفته ای است که به عنوان تضمین انجام یک تعهد (مالی یا غیرمالی) به دیگری سپرده می شود، نه بابت پرداخت یک بدهی قطعی. مهمترین ویژگی این نوع سفته ها این است که هدف از صدور آن ها پرداخت وجه نیست، بلکه تضمین انجام یک کار یا ایفای یک تعهد است. بنابراین، شرایط به اجرا گذاشتن آن ها متفاوت از سفته عادی پرداخت است و نیاز به اثبات نقض تعهد یا سوءاستفاده از امانت دارد.

آیا درج مبلغ صفر در سفته ضمانت امکان پذیر است؟

خیر، درج مبلغ صفر در سفته ضمانت معنای حقوقی ندارد. سفته ذاتاً یک سند تعهدآور برای پرداخت مبلغ مشخصی است. حتی اگر سفته برای ضمانت حسن انجام کار باشد، مبلغ آن نشان دهنده حداکثر خسارت احتمالی است که در صورت نقض تعهد قابل مطالبه خواهد بود. بنابراین، حتماً باید یک مبلغ مشخص (به عدد و حروف) در سفته درج شود که این مبلغ نباید از سقف سفته بیشتر باشد.

حداکثر مبلغی که می توان در سفته نوشت چقدر است؟

هر برگ سفته، دارای یک سقف مبلغی مشخص است که بر روی خود سفته (معمولاً در بالای آن) درج شده است. به عنوان مثال، ممکن است نوشته شده باشد: تا سقف ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال. شما نمی توانید مبلغی بیشتر از این سقف را در آن سفته بنویسید. اگر نیاز به ضمانتی با مبلغ بالاتر دارید، باید به تعداد لازم سفته با مبالغ مناسب تهیه کنید تا مجموع آن ها به مبلغ مورد نظر برسد.

آیا سفته ضمانت قابل شکایت کیفری است؟

به طور کلی، عدم پرداخت وجه سفته جنبه کیفری ندارد و صرفاً از طریق طرح دعوی حقوقی قابل پیگیری است. اما در شرایط خاص، اگر ثابت شود که دارنده سفته از آن سوءاستفاده کرده و سفته ای که به عنوان امانت یا ضمانت به او سپرده شده بود را بدون وجود شرایط قانونی به اجرا گذاشته یا از آن به نفع خود استفاده کرده است، این موضوع می تواند مصداق خیانت در امانت تلقی شده و جنبه کیفری پیدا کند. در این صورت، صادرکننده سفته می تواند علیه دارنده شکایت کیفری مطرح نماید.

نتیجه گیری

سفته به عنوان یکی از مهم ترین اسناد تجاری، نقش حیاتی در تضمین تعهدات و ایجاد اطمینان در روابط مالی و قراردادی ایفا می کند. از ضمانت حسن انجام کار در محیط های شغلی گرفته تا تضمین بازپرداخت وام و اجاره بها در معاملات روزمره، شرایط گرفتن سفته بابت ضمانت همواره نیازمند دقت و آگاهی حقوقی است.

همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، شناخت دقیق ماهیت سفته، تفاوت های آن با چک و برات، و درک تمایز میان انواع سفته ضمانت (مانند سفته حسن انجام کار و سفته پرداخت) برای هر دو طرف، یعنی صادرکننده و گیرنده، کاملاً ضروری است. رعایت نکات حیاتی در پر کردن سفته، از جمله عدم درج تاریخ سررسید در سفته حسن انجام کار، ذکر دقیق نام گیرنده و پرهیز از در وجه حامل، و همچنین اطمینان از وجود یک قرارداد کتبی شفاف، می تواند از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی و سوءاستفاده ها پیشگیری کند.

برای صادرکننده سفته، نگهداری ته برگ سفته، تهیه کپی از سند تکمیل شده و دریافت رسید معتبر، اقدامات حفاظتی مهمی به شمار می روند. همچنین، آگاهی از حق استرداد سفته پس از اتمام تعهد و نحوه پیگیری قانونی در صورت عدم استرداد، از حقوق اساسی صادرکننده است. از سوی دیگر، گیرنده سفته نیز باید از نگهداری امن سفته، مطابقت آن با قرارداد، و لزوم اثبات تخلف (در مورد سفته حسن انجام کار) آگاه باشد تا بتواند در زمان نیاز، از حقوق خود دفاع کند.

در نهایت، با توجه به پیچیدگی های حقوقی مربوط به سفته و مسئولیت هایی که این سند ایجاد می کند، همواره توصیه می شود در موارد پیچیده و برای اطمینان بیشتر، از مشاوره یک وکیل یا کارشناس حقوقی متخصص بهره مند شوید. این آگاهی و هوشیاری، راه را برای استفاده ایمن و مؤثر از سفته به عنوان ابزار ضمانت هموار خواهد کرد.