روش بخشیدن مهریه به همسر

بخشش مهریه به همسر اقدامی حقوقی و شرعی است که زن با اراده و اختیار کامل حق مالی خود را به زوج می بخشد و ذمه او را از پرداخت مهریه بری می کند. برای بخشیدن مهریه به صورت قانونی و معتبر، زن باید با انواع روش ها، شرایط، مدارک و مراحل اداری آن آشنا باشد تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.

مهریه، به عنوان یک حق مالی و شرعی، پس از جاری شدن خطبه عقد به زن تعلق می گیرد و او مالک بلامنازع آن می شود. تصمیم برای بخشیدن مهریه، چه به دلیل بهبود روابط زوجین، کمک مالی به همسر، یا در چارچوب توافقات طلاق، یکی از مهم ترین تصمیمات مالی و حقوقی در زندگی مشترک است. این اقدام می تواند پیامدهای عمیقی برای هر دو طرف داشته باشد و از این رو، آگاهی کامل از جوانب مختلف آن، از جمله جنبه های حقوقی و شرعی، روش های صحیح اجرا (ابراء، هبه، صلح)، شرایط اعتبار، مدارک لازم، مراحل قانونی، هزینه ها و امکان رجوع یا عدم رجوع از آن، ضروری است.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و کاربردی، اطلاعات دقیق و مستندی را در اختیار شما قرار می دهد تا با دیدی کاملاً آگاهانه و مطمئن در خصوص بخشش مهریه به همسر تصمیم گیری کرده و اقدام نمایید. هدف ما پاسخگویی به ابهامات رایج، روشن ساختن تفاوت های انواع بخشش مهریه و ارائه توصیه های عملی برای جلوگیری از سردرگمی یا پشیمانی های آتی است.

بخشیدن مهریه چیست؟ تعریف حقوقی و شرعی

مهریه یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در فقه اسلامی و حقوق ایران است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه دخل و تصرفی در آن داشته باشد. در قانون مدنی ایران، مهریه به عنوان یک دین بر عهده مرد قرار می گیرد که با مطالبه زن، ملزم به پرداخت آن است.

مفهوم حقوقی بخشیدن مهریه به معنای سلب حق مطالبه مهریه توسط زن از همسرش است. این اقدام به اختیار و اراده زن صورت می گیرد و می تواند به روش های مختلفی انجام شود. زمانی که زن مهریه خود را به شوهر می بخشد، در واقع از حق مالی خود صرف نظر کرده و ذمه شوهر را از این دین بری می کند. این عمل حقوقی باید کاملاً با قصد و رضایت آزادانه زن صورت گیرد و هرگونه اجبار یا اکراه، می تواند اعتبار آن را زیر سوال ببرد.

اهمیت بخشیدن مهریه زمانی بیشتر می شود که بدانیم این عمل می تواند در قالب ها و با آثار حقوقی متفاوتی انجام شود. شناخت این تفاوت ها برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی و پشیمانی های آینده حیاتی است. این اقدام صرفاً یک تصمیم شخصی نیست، بلکه یک عمل حقوقی است که پیامدهای مشخصی را به همراه دارد و لازم است با آگاهی کامل از تمامی ابعاد آن صورت پذیرد.

انواع روش های حقوقی بخشش مهریه و تفاوت های کلیدی آن ها

بخشیدن مهریه می تواند از طریق چند روش حقوقی مختلف صورت گیرد که هر یک دارای ماهیت، شرایط و آثار خاص خود هستند. آگاهی از تفاوت های این روش ها برای زنانی که قصد بخشش مهریه را دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که انتخاب هر روش، پیامدهای متفاوتی به ویژه در زمینه امکان رجوع از بخشش به همراه دارد.

ابراء مهریه

«ابراء» از نظر حقوقی به معنای ساقط کردن دین از ذمه مدیون توسط دائن (طلبکار) است. در مورد مهریه، وقتی زن مهریه خود را به شیوه ابراء به شوهر می بخشد، به این معناست که او به صورت یک طرفه و با اراده آزاد خود، ذمه شوهر را از پرداخت مهریه بری می کند. ماهیت حقوقی ابراء، غیرقابل رجوع و قطعی است. یعنی زن پس از ابراء مهریه، به هیچ عنوان نمی تواند از بخشش خود پشیمان شده و دوباره مهریه را مطالبه کند. این روش برای زمانی مناسب است که زن قصد قطعی و بدون بازگشت به مهریه را دارد و می خواهد به طور کامل از حق خود نسبت به مهریه صرف نظر کند.

هبه مهریه

«هبه» به معنای هدیه دادن و بخشیدن مالی به دیگری است. در «هبه مهریه»، زن مهریه خود را به صورت هدیه به شوهر می بخشد. تفاوت اصلی هبه با ابراء در ماهیت حقوقی آن است: اصل بر قابل رجوع بودن هبه است. به این معنا که زن در بیشتر موارد می تواند از هبه ای که انجام داده، رجوع کرده و مهریه خود را مجدداً مطالبه کند. این امکان رجوع در صورتی وجود دارد که عین موهوبه (همان مهریه بخشیده شده) همچنان باقی باشد و شرایط خاصی که هبه را لازم (غیرقابل رجوع) می کند، محقق نشده باشد. مانند هبه معوض (در ازای دریافت چیزی)، یا در صورتی که مال موهوبه از بین رفته یا تغییر یافته باشد. این روش برای زنانی مناسب است که می خواهند امکان رجوع در آینده را برای خود حفظ کنند.

صلح مهریه

«صلح» یک عقد لازم و به معنای توافق بر سر رفع اختلاف یا ایجاد امری با تراضی طرفین است. در «صلح مهریه»، زن و شوهر با توافق یکدیگر، مهریه را ساقط می کنند. این صلح معمولاً در ازای مالی دیگر یا انجام عملی خاص صورت می گیرد. به عنوان مثال، زن مهریه خود را در ازای دریافت حق طلاق، حضانت فرزند، یا مالی معین از شوهر صلح می کند. ماهیت حقوقی صلح، غیرقابل رجوع است (عقد لازم). به محض اینکه عقد صلح منعقد شد و شرایط آن محقق گردید، زن دیگر نمی تواند از صلح خود پشیمان شود. این روش به ویژه در طلاق های توافقی یا طلاق خلع که زن در ازای طلاق مهریه خود را می بخشد، کاربرد فراوان دارد.

مقایسه جامع ابراء، هبه و صلح مهریه

برای درک بهتر تفاوت های این سه روش، جدول زیر یک مقایسه شفاف از نظر قابلیت رجوع، نیاز به عوض (مال یا کار) و کاربردهای رایج هر روش ارائه می دهد:

ویژگی	ابراء مهریه	هبه مهریه	صلح مهریه
ماهیت حقوقی	ساقط کردن دین	تملیک مال به صورت رایگان	توافق بر سر ساقط شدن دین
قابلیت رجوع	غیرقابل رجوع (قطعی)	قابل رجوع (مگر در موارد خاص و لازم شدن)	غیرقابل رجوع (عقد لازم)
نیاز به عوض	ندارد	معمولاً ندارد (مگر هبه معوض)	معمولاً دارد (در ازای مال یا عملی دیگر)
کاربرد رایج	زمانی که زن قصد قطعی بخشش دارد.	زمانی که زن می خواهد امکان رجوع را حفظ کند.	در طلاق های توافقی، خلع، یا در ازای دریافت حقی دیگر.
شرایط خاص	باید پس از عقد باشد.	بقاء عین موهوبه برای رجوع لازم است.	مستلزم توافق و تراضی طرفین است.

شرایط اساسی برای صحت و اعتبار بخشیدن مهریه

برای اینکه عمل بخشش مهریه از نظر قانونی صحیح و معتبر تلقی شود و در آینده با مشکل مواجه نگردد، رعایت یک سری شرایط اساسی الزامی است. این شرایط تضمین کننده صحت و نفوذ حقوقی این اقدام هستند.

وقوع عقد نکاح

اولین و مهم ترین شرط برای بخشیدن مهریه، این است که خطبه عقد نکاح جاری شده باشد. مهریه حقی است که به محض وقوع عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و قبل از آن، اصلاً مهریه ای وجود ندارد که زن بخواهد آن را ببخشد. بنابراین، اگر زنی قبل از جاری شدن عقد به هر دلیلی (مانند جلب رضایت خانواده یا همسر) اقدام به بخشیدن مهریه خود کند، این بخشش باطل و بی اثر است و هیچ اعتبار قانونی ندارد. بخشیدن مالی که هنوز مالک آن نیستید، از نظر حقوقی بی معناست.

اهلیت زن (عقل، بلوغ و رشد)

زنی که قصد بخشیدن مهریه را دارد، باید دارای اهلیت قانونی برای تصرف در اموال خود باشد. این اهلیت شامل سه شرط اصلی است:

1. عقل: زن باید عاقل باشد و قوه تشخیص و اراده سالم داشته باشد. بخشش مهریه توسط فرد مجنون یا سفیه، باطل یا غیرنافذ است.
2. بلوغ: زن باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد. سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری است.
3. رشد: زن باید رشیده باشد. یعنی علاوه بر بلوغ، توانایی اداره امور مالی خود را نیز داشته باشد و بتواند صلاح و مصلحت مالی خود را تشخیص دهد. طبق قانون، سن ۱۸ سالگی تمام شمسی، اماره رشد محسوب می شود. در صورتی که زن زیر ۱۸ سال باشد و قصد بخشش مهریه را داشته باشد، نیازمند اذن قیم یا ولی قهری (پدر یا جد پدری) است تا صحت عمل وی مورد تأیید قرار گیرد. در غیر این صورت، بخشش او غیرنافذ خواهد بود و نیاز به تنفیذ ولی یا قیم دارد.

قصد و رضایت کامل و آزادانه زن

یکی از بنیادی ترین اصول در تمامی اعمال حقوقی، وجود قصد و رضایت کامل و آزادانه طرفین است. در مورد بخشیدن مهریه نیز این اصل به شدت مورد تأکید قرار می گیرد. زن باید با اراده ای کاملاً آزاد، آگاهانه و بدون هیچ گونه اجبار، اکراه، تهدید، فریب یا فشار روانی، اقدام به بخشش مهریه خود کند. اگر ثابت شود که زن تحت فشار یا اکراه مهریه خود را بخشیده است، این بخشش فاقد اعتبار قانونی بوده و قابل ابطال در دادگاه است. دفاتر اسناد رسمی نیز برای اطمینان از این موضوع، بر حضور و اظهارات خود زن در کمال صحت و آزادی تأکید دارند.

رعایت دقیق این سه شرط (وقوع عقد، اهلیت زن و قصد و رضایت آزادانه) برای جلوگیری از هرگونه نزاع و اختلاف حقوقی در آینده و تضمین صحت و نفوذ بخشش مهریه حیاتی است.

نحوه بخشیدن مهریه: روش های رسمی و غیررسمی (معایب و مزایا)

زنان برای بخشیدن مهریه خود می توانند از دو روش کلی رسمی و غیررسمی استفاده کنند. با این حال، تفاوت های بنیادین در اعتبار و قابلیت اثبات این روش ها وجود دارد که آگاهی از آن ها برای اتخاذ تصمیم صحیح ضروری است.

روش رسمی (مراجعه به دفتر اسناد رسمی): مطمئن ترین و توصیه شده ترین راه

مطمئن ترین و توصیه شده ترین راه برای بخشیدن مهریه، مراجعه به دفتر اسناد رسمی و ثبت این اقدام به صورت رسمی است. این روش دارای مزایای فراوانی است که از بروز مشکلات آتی جلوگیری می کند:

• قابلیت اثبات بالا: سندی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود، یک سند رسمی محسوب شده و از اعتبار قانونی بالایی برخوردار است. این سند در مراجع قضایی و سایر نهادها به راحتی قابل استناد و اثبات است.
• جلوگیری از دعاوی آتی: با ثبت رسمی بخشش مهریه، دیگر جای هیچ گونه تردیدی برای مرد و وراث او در آینده باقی نمی ماند و زن نیز نمی تواند به سادگی از آن رجوع کند (بسته به نوع بخشش).
• اعتبار قانونی غیرقابل انکار: سند رسمی به خودی خود حجیت دارد و تا زمانی که خلاف آن در دادگاه ثابت نشود، معتبر است. این امر بار اثبات را از دوش مرد برمی دارد.
• درج در ملاحظات سند ازدواج: پس از ثبت بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، نامه ای به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، ارسال می شود تا این تغییر در قسمت ملاحظات سند ازدواج (عقدنامه) نیز درج شود. این کار اعتبار سند را دوچندان می کند و سوابق را کامل می سازد.

مراحل کلی در دفترخانه شامل حضور زن (و در برخی موارد شوهر)، تنظیم اقرارنامه بخشش مهریه (با تعیین نوع ابراء، هبه یا صلح)، امضا و اثر انگشت سند و پرداخت هزینه های قانونی است که در بخش های بعدی به تفصیل شرح داده خواهد شد.

روش های غیررسمی و مشکلات آن ها

برخی زنان ممکن است به دلایل مختلف به سراغ روش های غیررسمی برای بخشش مهریه بروند، اما این روش ها به دلیل ضعف اثباتی و عدم اعتبار قانونی، به شدت توصیه نمی شوند و می توانند منشأ مشکلات جدی در آینده باشند:

• دست نوشته عادی: اگر زن مهریه خود را در یک برگه عادی (بدون مراجعه به دفتر اسناد رسمی) و با امضا و اثر انگشت ببخشد، این دست نوشته یک سند عادی محسوب می شود. مشکل اصلی این روش، کمبود اعتبار اثباتی آن است. در صورت بروز اختلاف در دادگاه، مرد برای اثبات صحت این دست نوشته با دشواری مواجه خواهد شد و نیاز به تأیید دادگاه (مانند استعلام از کارشناس خط و امضا) خواهد داشت که فرآیندی زمان بر و پیچیده است.
• بخشش شفاهی: بخشش شفاهی مهریه، حتی با حضور شاهد، از نظر حقوقی فاقد هرگونه اعتبار قانونی است و به هیچ عنوان قابل استناد نیست. مهریه یک حق مالی است که اسقاط آن نیازمند سند یا دلیلی محکم و قابل اثبات است. صرف بیان لفظی بخشیدم به هیچ وجه ذمه مرد را بری نمی کند و زن می تواند در آینده به راحتی مهریه خود را مطالبه کند.

با توجه به معایب جدی روش های غیررسمی، توصیه اکید می شود که همواره برای بخشیدن مهریه به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و این عمل حقوقی را به صورت رسمی ثبت کنید تا از هرگونه پیامد حقوقی و اثباتی ناخوشایند جلوگیری شود.

مدارک لازم برای بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی

برای انجام فرآیند بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی و ثبت آن به صورت قانونی، ارائه مدارک هویتی و ازدواج از سوی زن (و در صورت لزوم شوهر) الزامی است. این مدارک به شرح زیر هستند:

• شناسنامه معتبر زن (اصل): برای احراز هویت و بررسی سن و وضعیت تأهل زن.
• کارت ملی هوشمند زن (اصل): تکمیل کننده مدارک هویتی و ضروری برای امور دفتری.
• شناسنامه معتبر شوهر (اصل): در صورتی که حضور شوهر در دفترخانه الزامی باشد یا برای درج اطلاعات دقیق او در سند.
• کارت ملی هوشمند شوهر (اصل): برای شناسایی شوهر در صورت حضور.
• اصل سند ازدواج (عقدنامه): مهم ترین مدرک برای اثبات وجود مهریه و مشخصات آن. تمامی جزئیات مربوط به مهریه از جمله میزان و نحوه تعیین آن در عقدنامه درج شده است.

توضیح برای گم شدن سند ازدواج

اگر اصل سند ازدواج (عقدنامه) گم شده باشد یا به هر دلیلی در دسترس نباشد، جای نگرانی نیست. زن می تواند با مراجعه به دفتر ازدواجی که صیغه عقد در آن جاری شده است، درخواست رونوشت یا المثنی سند ازدواج را ارائه دهد. همچنین، امکان دریافت رونوشت از اداره ثبت احوال مربوطه نیز وجود دارد. در صورت مفقودی، حتماً قبل از مراجعه به دفتر اسناد رسمی برای بخشش مهریه، نسبت به تهیه رونوشت معتبر اقدام کنید.

مراحل گام به گام بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی

ثبت بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، یک فرآیند منظم و مشخص است که شامل مراحل زیر می شود. رعایت دقیق این مراحل، اعتبار قانونی و ثبتی عمل بخشش را تضمین می کند:

1. مرحله اول: تهیه مدارک لازم و هماهنگی با دفتر اسناد رسمی

   ابتدا باید تمامی مدارک ذکر شده (شناسنامه، کارت ملی زن و شوهر، اصل سند ازدواج یا رونوشت آن) را آماده کنید. سپس با یک دفتر اسناد رسمی معتبر تماس گرفته و از ساعات کاری و آمادگی آن ها برای انجام این کار مطلع شوید. همچنین می توانید در مورد مدارک و رویه های خاص دفترخانه مورد نظر نیز سؤال بفرمایید.

2. مرحله دوم: حضور زن (و در صورت لزوم شوهر) در دفترخانه

   زن باید با در دست داشتن مدارک هویتی و عقدنامه، شخصاً در دفتر اسناد رسمی حاضر شود. در اغلب موارد برای بخشش مهریه به صورت ابراء نیازی به حضور شوهر نیست، اما برای هبه و صلح ممکن است حضور شوهر نیز لازم باشد، چرا که هبه و صلح عقد هستند و نیاز به ایجاب و قبول دارند. همچنین برخی دفاتر اسناد برای اطمینان بیشتر، خواستار حضور شوهر هم می شوند. در صورت لزوم و درخواست دفترخانه، شوهر نیز باید همراه با مدارک شناسایی خود حاضر شود.

3. مرحله سوم: تنظیم اقرارنامه بخشش مهریه

   سردفتر یا نماینده او، پس از بررسی مدارک و احراز هویت، یک اقرارنامه رسمی مبنی بر بخشش مهریه تنظیم می کند. در این اقرارنامه، مشخصات کامل زن و شوهر، شماره و تاریخ عقدنامه، میزان مهریه و مهم تر از همه، نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح) به وضوح قید می شود. این بخش بسیار مهم است و باید دقیقاً مطابق با نیت زن انتخاب شود.

4. مرحله چهارم: امضا و اثر انگشت سند توسط زن و سردفتر

   پس از تنظیم و قرائت اقرارنامه، زن باید آن را مطالعه کرده و در صورت تأیید محتویات، آن را امضا و اثر انگشت بزند. سردفتر نیز به عنوان مقام رسمی، سند را امضا و مهر می کند. این امضا و مهر، به سند جنبه رسمی و قانونی می بخشد.

5. مرحله پنجم: پرداخت هزینه های قانونی

   هزینه های مربوط به تنظیم سند و حق التحریر دفترخانه باید توسط زن پرداخت شود. این هزینه ها بر اساس تعرفه های مصوب کانون سردفتران و دفتریاران و میزان مهریه مورد بخشش تعیین می گردد.

6. مرحله ششم: ارسال نامه به دفتر ثبت ازدواج برای درج در ملاحظات عقدنامه

   پس از اتمام مراحل در دفتر اسناد رسمی، یک نسخه از اقرارنامه به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، ارسال می شود. این دفتر نیز موظف است این موضوع را در قسمت ملاحظات سند ازدواج اصلی (عقدنامه) درج کند. این کار به منظور به روزرسانی اطلاعات سند ازدواج و جلوگیری از هرگونه ادعای احتمالی در آینده صورت می گیرد.

هزینه های بخشیدن مهریه در دفترخانه (آخرین به روزرسانی 1403/1404)

هزینه بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی، بر اساس تعرفه های مصوب حق التحریر دفاتر اسناد رسمی تعیین می شود که هر ساله توسط کانون سردفتران و دفتریاران ابلاغ می گردد. این هزینه ها ثابت نیست و به چند عامل بستگی دارد:

1. میزان مهریه مورد بخشش: هر چه میزان مهریه (یا بخشی از آن) که مورد بخشش قرار می گیرد، بیشتر باشد، حق التحریر نیز افزایش می یابد. تعرفه بر اساس یک درصد مشخص از ارزش مالی معامله (در اینجا، ارزش مهریه) محاسبه می شود.
2. نوع سند: بسته به اینکه بخشش مهریه در قالب ابراء، هبه یا صلح صورت گیرد، ممکن است تفاوت های جزئی در هزینه ها وجود داشته باشد، اگرچه این تفاوت ها معمولاً چشمگیر نیستند.
3. هزینه های جانبی: علاوه بر حق التحریر اصلی، هزینه های دیگری مانند مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، هزینه تمبر، و سایر کسورات قانونی نیز به مبلغ نهایی اضافه می شود.

به دلیل متغیر بودن تعرفه ها و ارزش های مبنا، ارائه یک عدد ثابت به عنوان هزینه بخشیدن مهریه دشوار است. توصیه می شود قبل از هرگونه اقدام، با مراجعه حضوری به دفتر اسناد رسمی مورد نظر یا تماس تلفنی با آن ها، از آخرین تعرفه های به روز (سال 1403/1404) و مبلغ دقیق هزینه ها برای میزان مهریه خود استعلام بگیرید. سردفتران موظفند اطلاعات دقیق و شفافی در این خصوص به شما ارائه دهند.

به عنوان یک قاعده کلی، هزینه بخشش مهریه به صورت یک درصد ناچیزی از مبلغ مهریه خواهد بود. برای مثال، اگر مهریه 100 سکه طلا باشد، ابتدا ارزش ریالی روز آن محاسبه شده و سپس درصد مربوطه از آن اخذ می گردد. این مبلغ برای اطمینان از صحت و اعتبار حقوقی سند و درج در دفترخانه، امری ضروری است.

آیا بخشیدن مهریه نیاز به اجازه پدر یا حضور شاهد دارد؟ (پاسخ به یک ابهام رایج)

یکی از ابهامات و سوالات رایج در مورد بخشش مهریه، لزوم یا عدم لزوم اجازه پدر یا حضور شاهد است. برای روشن شدن این موضوع، لازم است بین جنبه های قانونی و رویه های عملی برخی دفاتر اسناد رسمی تمایز قائل شد.

از نظر قانونی: نیازی به اذن پدر نیست

طبق قانون مدنی ایران، پس از جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه خود می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. بر این اساس، اگر زن رشیده باشد (یعنی بالای ۱۸ سال تمام و توانایی اداره امور مالی خود را داشته باشد)، به لحاظ قانونی برای بخشیدن مهریه خود نیازی به اذن یا اجازه پدر، ولی قهری (پدر یا جد پدری) یا هیچ فرد دیگری ندارد. زن مالک مهریه است و حق تصرف در مال خود را دارد.

رویه برخی دفاتر اسناد رسمی

با این حال، در عمل ممکن است برخی دفاتر اسناد رسمی، از زنانی که قصد بخشش مهریه را دارند، درخواست اذن پدر یا حضور شاهد کنند. این درخواست به دلایل زیر صورت می گیرد:

• جلوگیری از تصمیمات احساسی: سردفتران به دلیل حساسیت موضوع مهریه و پیامدهای جدی بخشش آن، تمایل دارند که از تصمیم گیری های شتاب زده یا احساسی زن جلوگیری کنند.
• اطمینان از عدم اکراه: حضور پدر یا شاهد می تواند به عنوان یک تأییدکننده برای عدم وجود هرگونه اکراه، اجبار یا فریب در زمان بخشش تلقی شود و مسئولیت سردفتر را کاهش دهد.
• کاهش مسئولیت سردفتر: در صورت بروز اختلافات آتی، سردفتر می تواند به این رویه خود استناد کند.

راهکار در صورت عدم تمایل به اطلاع پدر

اگر زنی مایل نباشد که پدرش از تصمیم او برای بخشش مهریه مطلع شود، می تواند به دفترخانه دیگری مراجعه کند. از آنجایی که این درخواست (اذن پدر) مبنای قانونی محکمی ندارد، بسیاری از دفاتر اسناد رسمی برای زن رشیده، بدون نیاز به اذن پدر، اقدام به ثبت بخشش مهریه می کنند. در نهایت، خود زن می تواند با تصمیم آگاهانه، دفترخانه مورد نظر خود را انتخاب کند. البته در صورتی که رضایت پدر وجود داشته باشد و زن نیز مشکلی با اطلاع او نداشته باشد، حضور پدر می تواند به افزایش اطمینان خاطر کمک کند.

نقش شاهد در بخشش مهریه

در روش های رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، نیازی به حضور شاهد نیست. سند رسمی خود به تنهایی دارای اعتبار و حجیت است. اما در مورد دست نوشته های عادی، حضور شاهدان می تواند به اثبات صحت و اصالت سند در دادگاه کمک کند، هرچند که همچنان اعتبار سند رسمی را نخواهد داشت.

پیامدهای حقوقی و عواقب بخشش مهریه بر زن و شوهر

تصمیم به بخشش مهریه، همانند هر عمل حقوقی دیگری، پیامدها و عواقب مشخصی را برای هر یک از زوجین به همراه دارد که آگاهی از آن ها پیش از اقدام، ضروری است.

برای زن

1. از دست دادن حق مطالبه مهریه (در صورت ابراء یا صلح): مهم ترین پیامد برای زن، از دست دادن دائمی و غیرقابل بازگشت حق مطالبه مهریه است، البته به شرطی که بخشش در قالب «ابراء» یا «صلح» صورت گرفته باشد. در این حالت، زن دیگر نمی تواند مهریه خود را از شوهر یا وراث او مطالبه کند.
2. تأثیر بر حق طلاق (در صورت بذل در خلع یا دریافت وکالت در طلاق): در طلاق خلع، زن با بخشیدن مهریه (یا مالی دیگر) در واقع بذل می کند تا مرد راضی به طلاق شود. این بذل، باعث ایجاد حق طلاق برای زن می شود. همچنین، ممکن است زن مهریه خود را در ازای دریافت وکالت بلاعزل در طلاق از شوهر ببخشد که در این صورت، حق طلاق برای زن ایجاد می گردد.
3. عدم تأثیر بر سایر حقوق: بخشیدن مهریه، تنها به حق مالی مهریه مربوط می شود و هیچ تأثیری بر سایر حقوق زن ندارد. به طور صریح، بخشش مهریه هیچ گونه تأثیری بر حق نفقه زن، حق حضانت فرزند (در صورت وجود فرزند) یا وظیفه تمکین زن ندارد. این حقوق به قوت خود باقی هستند و زن همچنان می تواند آن ها را مطالبه کند. همچنین، بخشش مهریه تأثیری بر حق تقسیم اموال مشترک (مالیات بر ارث در صورت فوت همسر و غیره) نیز نخواهد داشت.

برای شوهر

1. بری شدن ذمه از پرداخت مهریه و رفع مسئولیت قانونی: با بخشش مهریه (به ویژه در قالب ابراء یا صلح)، ذمه شوهر از پرداخت مهریه بری می شود. این بدان معناست که دیگر هیچ تعهد قانونی برای پرداخت مهریه بر عهده او نیست و زن یا وراث او نمی توانند در آینده مهریه را از او مطالبه کنند.
2. عدم امکان اجرا گذاشتن مهریه و درخواست جلب توسط زن: از آنجایی که دین مهریه ساقط شده است، زن دیگر نمی تواند با مراجعه به دادگاه، مهریه را به اجرا بگذارد یا از طریق ثبت اسناد درخواست صدور اجراییه کند. همچنین امکان درخواست جلب شوهر برای عدم پرداخت مهریه از بین می رود.

لازم به ذکر است که در صورتی که بخشش مهریه در قالب «هبه» غیرمعوض صورت گرفته باشد، شوهر با احتمال «رجوع» زن از هبه مواجه است و تا زمانی که مهریه موهوبه در ید او باقی است و زن رجوع نکرده، ذمه او از پرداخت مهریه بری است، اما این براءت مطلق و دائمی نیست.

امکان رجوع از بخشش مهریه: چه زمانی مهریه قابل مطالبه مجدد است؟

یکی از مهم ترین نکات در مورد بخشش مهریه، اطلاع از امکان یا عدم امکان رجوع از آن است. همان طور که پیش تر نیز اشاره شد، نوع روشی که زن برای بخشش مهریه انتخاب می کند، تأثیر مستقیمی بر قابلیت رجوع از آن دارد.

• ابراء مهریه و صلح مهریه: کاملاً غیرقابل رجوع هستند.

  اگر زن مهریه خود را به صورت «ابراء» بخشیده باشد، یعنی ذمه شوهر را به طور کامل و قطعی بری کرده باشد، به هیچ عنوان نمی تواند از این بخشش رجوع کند. ابراء یک عمل حقوقی یک طرفه و لازم است که با اراده زن انجام می شود و پس از آن، دین مهریه برای همیشه ساقط می گردد.
  
  همین طور، اگر بخشش مهریه در قالب «صلح» صورت گرفته باشد، از آنجایی که عقد صلح یک عقد لازم محسوب می شود و جز با فسخ یا اقاله (که شرایط خاص خود را دارند) قابل برهم زدن نیست، زن نمی تواند از آن رجوع کند.

• هبه مهریه غیرمعوض: زن می تواند رجوع کند (با شرایط).

  در صورتی که زن مهریه خود را به صورت «هبه» (هدیه) به شوهر بخشیده باشد و این هبه «غیرمعوض» باشد (یعنی در ازای دریافت چیزی از شوهر نباشد)، زن می تواند از هبه رجوع کند و مهریه خود را مجدداً مطالبه نماید. شرط اصلی رجوع از هبه، بقای عین موهوبه است. به این معنا که اگر مهریه ای که بخشیده شده است، همچنان به همان شکل اولیه وجود داشته باشد و از بین نرفته یا تغییر ماهیت نداده باشد، زن می تواند رجوع کند. البته استثنائاتی وجود دارد که هبه را لازم (غیرقابل رجوع) می کند، مانند:

  1. در صورتی که متهب (شوهر) در عین موهوبه (مهریه) تصرف کند و این تصرف به نحوی باشد که باعث تغییر یا از بین رفتن آن شود.
  2. در صورتی که هبه معوض باشد و عوض به متهب داده شده باشد.
  3. فوت واهب (زن) یا متهب (شوهر).
• بذل مهریه در طلاق خلع: زن می تواند در ایام عده رجوع کند.

  در «طلاق خلع»، زن به دلیل کراهتی که از شوهر دارد، مالی (معمولاً مهریه یا بخشی از آن) را به شوهر می بخشد تا مرد راضی به طلاق شود. این بخشش را «بذل» می نامند. در طلاق خلع، زن می تواند در ایام عده طلاق (که معمولاً سه طهر است) از بذل مهریه خود رجوع کند. در این صورت، طلاق از خلع به «طلاق رجعی» تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را خواهد داشت.

با توجه به تفاوت های بنیادین در امکان رجوع، اهمیت انتخاب نوع دقیق بخشش مهریه با توجه به قصد و نیت واقعی زن دوچندان می شود. قبل از هر اقدامی، از مشاوره حقوقی تخصصی بهره ببرید تا بهترین و مطمئن ترین روش را انتخاب کنید.

بخشش مهریه در سناریوهای خاص

بخشش مهریه می تواند در سناریوهای مختلفی از زندگی مشترک و حتی در جریان اختلافات خانوادگی مطرح شود. درک نحوه انجام این کار در هر سناریو، برای طرفین ضروری است.

11.1. بخشش مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و ملاقات، به توافق می رسند. بخشش مهریه در این نوع طلاق بسیار رایج است و معمولاً زن تمام یا بخشی از مهریه خود را در ازای طلاق می بخشد. نحوه ثبت و درج این بخشش به این صورت است که توافق طرفین در یک «توافق نامه طلاق» کتبی ثبت می شود. این توافق نامه سپس به دادگاه خانواده ارائه شده و پس از تأیید قاضی، در «حکم طلاق» نیز به صورت رسمی درج می گردد. این بخشش در طلاق توافقی، معمولاً از نوع «صلح» یا «ابراء» است و غیرقابل رجوع خواهد بود.

11.2. بخشش مهریه برای دریافت حق طلاق (وکالت در طلاق)

گاه زن در ازای بخشش مهریه خود، از شوهر «وکالت در طلاق» دریافت می کند. به این معنا که مرد به زن وکالت می دهد تا در هر زمان که بخواهد، با مراجعه به دادگاه و رعایت شرایط وکالت نامه، خود را مطلقه کند. اهمیت این روش در این است که ثبت همزمان و رسمی هر دو سند (اقرارنامه بخشش مهریه و وکالت نامه طلاق) ضروری است. به این صورت که زن ابتدا مهریه را می بخشد و بلافاصله وکالت نامه طلاق در همان دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود. نکته حیاتی این است که در صورت رجوع زن از بخشش مهریه (اگر از نوع هبه باشد و امکان رجوع داشته باشد)، حق طلاق او از بین می رود. بنابراین، انتخاب نوع بخشش (ابراء یا صلح) که غیرقابل رجوع است، در اینجا از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا وکالت در طلاق از اعتبار نیفتد.

11.3. بخشش مهریه در ازای حضانت فرزند

در برخی موارد، به ویژه در زمان طلاق توافقی، زن و شوهر ممکن است به توافق برسند که زن در ازای بخشش مهریه خود، حضانت فرزند (یا فرزندان) مشترک را بر عهده بگیرد. این توافق نیز باید به صورت رسمی و کتبی ثبت شده و در صورت لزوم، به تأیید دادگاه برسد. با این حال، باید توجه داشت که دادگاه همواره مصلحت فرزند را در اولویت قرار می دهد و حتی اگر چنین توافقی صورت گیرد، در صورت عدم رعایت مصلحت طفل، دادگاه می تواند در مورد حضانت تصمیم دیگری اتخاذ کند. این نوع بخشش نیز معمولاً در قالب صلح صورت می گیرد تا غیرقابل رجوع باشد.

11.4. بخشش مهریه در عقد موقت

در عقد موقت (صیغه)، مهریه از ابتدا به صورت مشخص تعیین می شود و زن پس از عقد، مالک آن است. بنابراین، امکان بخشش مهریه در عقد موقت نیز وجود دارد. شرایط و نحوه بخشش مهریه در عقد موقت، مشابه عقد دائم است و زن می تواند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی، مهریه خود را به یکی از روش های ابراء، هبه یا صلح به مرد ببخشد. البته در عقد موقت، مهریه به صورت کامل پس از جاری شدن عقد و قبل از نزدیکی به زن تعلق می گیرد.

توصیه های حقوقی حیاتی برای جلوگیری از مشکلات آینده

بخشش مهریه تصمیمی مهم با پیامدهای حقوقی قابل توجه است. برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل یا پشیمانی در آینده، رعایت توصیه های حقوقی زیر حیاتی است:

1. مشاوره با وکیل متخصص خانواده: قبل از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه مشورت کنید. یک وکیل باتجربه می تواند شما را از تمامی ابعاد حقوقی، مزایا و معایب هر روش آگاه کرده و بهترین راهکار را متناسب با شرایط خاص شما پیشنهاد دهد. این اقدام می تواند از اتخاذ تصمیمات شتاب زده و پرهزینه در آینده جلوگیری کند.
2. ثبت رسمی: همواره بخشش مهریه را در دفتر اسناد رسمی انجام دهید. همان طور که قبلاً توضیح داده شد، روش های غیررسمی (دست نوشته عادی یا شفاهی) از اعتبار اثباتی کافی برخوردار نیستند و می توانند منشأ اختلافات جدی شوند. ثبت رسمی، سندیت و اعتبار حقوقی عمل شما را تضمین می کند.
3. آگاهی کامل: تفاوت های «ابراء»، «هبه» و «صلح» مهریه را به خوبی بشناسید و با توجه به هدف نهایی خود، مطمئن ترین و مناسب ترین نوع را انتخاب کنید. عدم آگاهی از این تفاوت ها می تواند به از دست دادن حق رجوع (در صورت تمایل به حفظ آن) یا عدم قطعیت در بخشش منجر شود.
4. نگهداری اسناد: پس از ثبت بخشش مهریه، یک کپی برابر اصل از تمامی اسناد مربوطه (اقرارنامه، رسیدها، و نامه ارسالی به دفتر ازدواج) را به دقت نگهداری کنید. این اسناد می توانند در صورت بروز هرگونه اختلاف در آینده، به عنوان مدارک اثباتی محکم مورد استفاده قرار گیرند.
5. همزمانی اقدامات: در صورتی که بخشش مهریه در ازای امری دیگر (مانند دریافت حق طلاق، حضانت فرزند، یا مالی مشخص) صورت می گیرد، هر دو اقدام را به صورت همزمان و رسمی ثبت کنید. به عنوان مثال، در صورت بخشش مهریه در ازای حق طلاق، اطمینان حاصل کنید که وکالت نامه طلاق نیز بلافاصله و در همان دفتر اسناد رسمی تنظیم و ثبت شود تا از سوءاستفاده یا تغییر عقیده یکی از طرفین جلوگیری شود.

رعایت این توصیه ها به شما کمک می کند تا با اطمینان خاطر بیشتری در مسیر بخشش مهریه گام بردارید و از سلامت حقوقی اقدام خود اطمینان حاصل کنید.

نمونه متن سند ابراء مهریه (جهت ایده)

این نمونه متن، تنها جهت ارائه یک ایده و آشنایی با ساختار اقرارنامه ابراء مهریه ارائه شده و باید توسط سردفتر اسناد رسمی و با توجه به شرایط دقیق و جزئیات موجود در عقدنامه و اطلاعات هویتی زوجین، تنظیم و تکمیل گردد.

اقرارنامه ابراء ذمه از مهریه

اینجانب (نام و نام خانوادگی زوجه) ___________________________، فرزند (نام پدر زوجه) ___________________________، به شماره شناسنامه ___________________________، صادره از (محل صدور شناسنامه) ___________________________، کد ملی ___________________________، متولد (تاریخ تولد) ___________________________، به آدرس ___________________________________________________________،

همسر آقای (نام و نام خانوادگی زوج) ___________________________، فرزند (نام پدر زوج) ___________________________، به شماره شناسنامه ___________________________، صادره از (محل صدور شناسنامه) ___________________________، کد ملی ___________________________، متولد (تاریخ تولد) ___________________________، به موجب عقدنامه شماره ___________________________، مورخ ___________________________، تنظیمی در دفتر ازدواج شماره ___________________________ شهر ___________________________،

با اراده و اختیار کامل، بدون هیچ گونه اکراه، اجبار یا تهدید و در کمال صحت عقل و سلامت روان، اقرار و اعلام می نمایم که تمامی مهریه شرعی و قانونی خود به میزان ___________________________ (مثلاً: یکصد و چهارده عدد سکه بهار آزادی تمام بهار طرح جدید/ یکصد و چهارده مثقال طلای ۱۸ عیار / فلان ملک با مشخصات ثبتی …) که در عقدنامه فوق الذکر به ذمه همسرم آقای (نام و نام خانوادگی زوج) ___________________________ می باشد را به ایشان ابراء کردم و ذمه ایشان را از پرداخت تمام مهریه مذکور، بری و ساقط نمودم.

بدین وسیله، حق هرگونه مطالبه، ادعا و مراجعه در خصوص مهریه مذکور از ناحیه خود و وراث و قائم مقام قانونی ام را در حال و آینده، نسبت به همسرم و وراث و قائم مقام قانونی ایشان، سلب و ساقط می نمایم.

این اقرارنامه با اطلاع کامل از آثار و پیامدهای قانونی ابراء مهریه و با توجه به ماده ۲۸۹ قانون مدنی ایران تنظیم و امضا شده است و غیرقابل رجوع می باشد.

نام و نام خانوادگی زوجه:

امضا و اثر انگشت زوجه:

تاریخ:

مهر و امضای سردفتر:

سوالات متداول

آیا بخشیدن مهریه بدون حضور شوهر امکان پذیر است؟

بله، در بسیاری از موارد و به ویژه اگر بخشش در قالب «ابراء ذمه» باشد، حضور شوهر در دفتر اسناد رسمی الزامی نیست. زن به تنهایی می تواند با در دست داشتن مدارک هویتی و سند ازدواج به دفترخانه مراجعه کرده و اقدام به ابراء مهریه کند، زیرا ابراء یک عمل یک طرفه است و نیازی به قبول مدیون ندارد. با این حال، در روش های دیگر مانند هبه و صلح که عقد محسوب می شوند، ممکن است حضور شوهر لازم باشد. همچنین برخی دفاتر اسناد رسمی برای اطمینان بیشتر، حتی در ابراء نیز خواستار حضور زوج می شوند.

بخشش مهریه قبل از عقد چه حکمی دارد؟

بخشش مهریه قبل از جاری شدن صیغه عقد از نظر قانونی کاملاً بی اعتبار و باطل است. مهریه حقی است که به محض جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و تا قبل از آن، اصلاً مهریه ای وجود ندارد که زن بتواند آن را ببخشد. بنابراین هرگونه توافق یا اقرار به بخشش مهریه پیش از عقد، فاقد اثر حقوقی است.

آیا بخشش مهریه بر حق نفقه زن تأثیر می گذارد؟

خیر، بخشش مهریه هیچ تأثیری بر حق نفقه زن ندارد. حق نفقه یک حق جداگانه و مربوط به زندگی مشترک و تمکین زوجه است که ارتباطی با مهریه ندارد. زن حتی پس از بخشیدن مهریه، همچنان مستحق دریافت نفقه از همسر خود خواهد بود، مگر اینکه شرایط سقوط نفقه (مانند عدم تمکین بدون عذر موجه) محقق شده باشد.

اگر سند ازدواج گم شده باشد، برای بخشش مهریه چه باید کرد؟

در صورتی که اصل سند ازدواج (عقدنامه) گم شده باشد، زن می تواند با مراجعه به دفتر ازدواجی که صیغه عقد در آن ثبت شده، یا به اداره ثبت احوال، درخواست رونوشت یا المثنی سند ازدواج را ارائه دهد. این رونوشت دارای اعتبار قانونی است و می توان با استفاده از آن، مراحل بخشش مهریه را در دفتر اسناد رسمی طی کرد.

آیا برای بخشیدن مهریه حتماً باید به دادگاه مراجعه کرد؟

خیر، برای بخشش مهریه نیازی به مراجعه به دادگاه خانواده نیست. زن می تواند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی و تنظیم یک سند رسمی (اقرارنامه ابراء، هبه یا صلح مهریه)، اقدام به بخشش مهریه خود کند. دادگاه تنها در صورتی ورود می کند که اختلافی در مورد صحت یا اعتبار بخشش مهریه به وجود آمده باشد.

نقش شاهد در بخشش مهریه چیست؟ آیا الزامی است؟

در روش رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، حضور شاهد الزامی نیست. سند رسمی به خودی خود دارای اعتبار قانونی است. با این حال، در صورت انجام بخشش مهریه از طریق دست نوشته های عادی (که توصیه نمی شود)، حضور شاهدان می تواند به افزایش قدرت اثباتی سند در صورت بروز اختلاف کمک کند، هرچند که باز هم اعتبار سند رسمی را نخواهد داشت.

نتیجه گیری

روش بخشیدن مهریه به همسر، تصمیمی حساس و مهم است که پیامدهای حقوقی و مالی عمیقی برای زن و شوهر به همراه دارد. همان طور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، برای انجام این عمل حقوقی به صورت صحیح و معتبر، آگاهی کامل از انواع روش ها (ابراء، هبه، صلح)، شرایط اساسی (وقوع عقد، اهلیت زن، قصد و رضایت آزادانه)، مدارک لازم، مراحل قانونی ثبت در دفتر اسناد رسمی و همچنین پیامدهای هر یک از این روش ها، ضروری است.

تأکید بر ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، راهکاری مطمئن برای جلوگیری از بروز اختلافات و دعاوی آتی است. انتخاب روش صحیح (غیرقابل رجوع یا قابل رجوع) با توجه به نیت زن و در نظر گرفتن پیامدهای آن، می تواند از پشیمانی های احتمالی در آینده جلوگیری کند. به یاد داشته باشید که بخشش مهریه بر سایر حقوق زن مانند نفقه و حضانت تأثیری ندارد و این حقوق به قوت خود باقی خواهند ماند.

برای اطمینان کامل از صحت و اعتبار اقدامات قانونی و اتخاذ بهترین تصمیم متناسب با شرایط شخصی خود، مشاوره با وکیل متخصص خانواده قویاً توصیه می شود. یک وکیل می تواند راهنمایی های لازم را ارائه داده و از بروز هرگونه مشکل یا ابهام در آینده پیشگیری کند.